دمارە کۊڵ "مارەکۊڵ " scorpion

دمارە کۊڵ   scorpion

 دمارەکۊڵ(مارەکۊڵ )  گیاندارێوە بێ بڕبڕەن، جومگەدارا، و سەر بە تیرەو پەسەپەسەکۊڵەکان،ھەشت پەلۍ (قاچێش ) ھەنۍ، ناوچە گەرمو وشکەکانە مژیوۆ، چېرو تەوەنو تاشو دلێ ترەکو دیواری زەمنینینە وێش شارۊوە تا کەمێ شۊ  بیاوۊ بە لاشەیش،وېش جە وەرەتاوی لامڎو، نزیکەو دووۍ ھەزار دمارەکۆڵا ھەنێ سەرانسەرو جیھانینە، وەلێ  پەنجا دنێشا فرە ژەھراویێنێ پەی بەشەری ،گەستەی دمارەکۆڵی فرە ئازاربەخشا، بەعزێشا ھەنێ ئننەو گەسەتەو ماری خەتەرشا ھەن سەرو بەشەریوە،کیسەو ژەھری ئینا پۆپەو کلیکیشاوە لاو چزەکېشەنە.

تەشکو دمارەکۊڵی: سەرەو سینەو دمارەکۊڵی لکان، یەک بەش نیشانە مڎۆ، ھەشت قاچێش ھەنێ کۆتاو ھەرقاچیوەنە  چرنوکێ دوە دەمەشا ھەنە، چەنی لەمېش، کلکش پەنج ھەڵقېن،کۊتاش بە چزێوە    مێ، دووۍ لولێ باریکۍ لکێنۍ دووۍ کیسا ژەھریوە بەسیێنۍ چزەکیوە ،وەختو گەستەی ژەھرکە پۊپەو چزەکیوە مجیۊ، سەرەشۆ دووۍ چنگۍ گەورېش ھەنێ بە جۊتێ چڕنوکۍ دوە دەمۍ تیژۍ دمایشا مێ،ئی چڕنوکۍ پەی لتکەردەی واردەیو نەچیرەکەیش بەکار مەیا، ھەرپاسە تەشکو دمارەکۊڵی نېری باریکەلەن درێژتەرا وەلێ مێڵەکۍ لەمەش پانیکلېنە و دیارەنە، لاشەو دمارەکۊڵی شەوېنە بریقە مڎۊوە بۊنە و بیەو جۊرە مادێوە بریقەداری دۍێ پۆسیشەنە.

                           

               

زاو زۍ: فرەو دمارەکۊڵەکا بە یۊگرتەی "سێکسی " زاوزێ کەرا،نېرو ما  پێسەو گردو گیاندارەکا جۊت گېرا،بەعزیوەیچشا بە ناسېکسی بەچکۍ کەرا یانی خواکرد دلۍ وېشانە بەچکۍ  ھۊرمەیا.

وەختو وەرزو زاوزێنە (وەھارو ھامنەنە)  نێرە گېڵۊ شۆنەومېڵەکېەرە و قسۍ وەشۍ و ھورپرایو مەرایېش کەرۊ، ئتر جۆت گیرا، دماو چن مانگێ  (جاری چامنە ھەن یاوۆ یەکساڵ زیاتەر) لەمەش پەڕە بۆ،  (2-100) بەچکە دمارە کۆڵی وینۆ فرەو وەختی (25-35 ) بەچکۍ مەیا بەر، (بە پاو جۊرو دمارەکۊڵەکەی فەرق کەرۊ) دماو ئانەی ملا سەرو مازی ئەڎیشا جاگە مژیوا تا ماوەو "7-14" ڕوا یام زیاتەر یاوۊ یەک مانگ ، ئەداکېش  بە گرتەو نەچیرکا ژیونۊشا ، قسیوە ھەن ماچۊ دماو جیائاستەی بەچکە دمارەکۊڵەکا ئەداکېشا مرۊ  وەلێ ھەڵای زانستی نەچەسپنان.

بەچکە دمارەکۊڵ دماو پەیدابیەش  ھەڕەشۍ سەرو ژیوایشەو ھەن چونکەتەی ئەندامەکێ دلۍ  لەشیش بەتەمامی دروسۍ نەبیېنۍ و ھەر پېسەنۍ  مادیوە ژلۊقی تەڕی، پەلەکێش (قاچ)  جەیۊی جیا نەبێنیوە و لکێنۍ ،وەرو ئانەی فرە کرژ نمەتاوۊ بلۊ ڕانە، چنگڵۍ و دەمش ھەڵای نەرماو خاس نمەتاوۊ بەکارش بەرۊ، پۆکای تا ئا وەختە ھەر ئینا چېرو چەمداری ئەڎێشەنە.

دمارەکۊڵ دماو 6 مانگا یاوۊ پەنە (باڵق بۊ) ھەنیچشا دماو 6 ساڵا بالق بۊ، قەوارەشا  چوار تا حەوت ئاننە زیاد کەرۊ، مارە کۊڵ پەیش ھەن 25 ساڵۍ عەمر کەرۊ. 

 نامەکا دمارەکۊڵی : دمارە کۊڵ نامۍ فرېش ھەنێ بە پاو ناوچەی نامیش فاڕیۊ دمارەکۊڵ،مارەکۊڵ، سۊڵسۊڵە یانی دمارەکۊڵی گولانە. بەسۆرانی (دووپشک)، جۊرێ گولانەو دمارکۆڵی ھەن پنەش ماچا (جراحە) فرە ژەھراوین بدۊ ھەرکسیوە یام کۊشۊش یام گوو کەرۊ وېشەرە، دمارەکۊڵو عەربەتۍ نامین پەی ژەھراوی بیەیش،ھەرکەسش واردەبۊ نیمەمەرگ بیەن یام مەردەن،وەلێ ئیسا بە نونگەو دەرمانو چارەسەریوە کەم خەڵک مرۊ  بە گەستەو مارەکۊڵی ، بەفارسی  کژدەم، بەعەرەبی  عقرب .

مێمڵۍ دمارەکۆڵی:

دمارە کۊڵ مێمڵو دژمنش فرەن، بېجگە بەشەری کە ھەر یاواش پەنە یەکسەر  کوشتەنش، پەلەوەرو،کەرگە، چنگنۍ ،مارو تېڕەو میزوکەو مار میزوک و فرێوە جە دەعبا خشۊکەکا .

                    

دمارەکۊڵ مەوینۊ و تواناو وینایش فرەکەما، مەژنەوۊ کەڕا،بوە مەکەرۊ، پەشتی بەسۊ بە لەرەلەرو لەرزای زەمینی پەی ڕاوکەردەی نەچیرەکاش، ھەشت پەلەکەش کوڵکۍ ھەستدارېشا پۆنۍ ھەرچوار دەورو لاشەیشەنە، ئتر یاردەیش مڎا پەی زانای  نزیکبیەیەو جە  دژمنەکاش ،وېش پارېزنۊ بە چزەکېش.

جۊرەکاو دمارەکۊڵی: چن جۊرێ ددمارەکۊڵۍ ھەنۍ،وە بە چن شېوێ بڕەبەشۍ کریا،بە پاو ناوچەی ،بە پاو ڕەنگیشاو بەپاو ڕادەو ژەھروای بیەیشا، چندەھا ڕەنگۍ دمارەکۊلی ھەنۍ، سیاو،خاکی زەرد ئاڵتونی ،مەیلەو قاوەیی ،بە پاو ژیوگەیشا ڕەنگەشا فاڕیۊ، وەڵاتو وېما ،ھەورامانو کوردەسان دمارەکۆڵی ڕەنگ زەرد، سیاو،قاوەیی ھەن.

دمارەکۊڵی سیاو: وەرکەوتی دلېراسین و سەرنیشتو ئەفریکای ھەن، شەوېنەو ڕۊنە گېڵۊ شۊنەو واردەیرە و وڵەکېشەنە مێ بەر ، فرەتەرو دمارەکۆڵا شەوێنە مەیا جبەر وڵەکێشانە شۆنەو واردەیرە گێڵا ڕۆنە ملاو دلۍ وڵەکېشا و وېشا شاراوە، دمارەکۊڵی سیاو فرە ژەھراوین  نزیکەو (0.5-2 ملگرام) ژەھرش ھەن، گر وەختێ ئا گردو ژەھریە مەکەرۊنە دلێ نەچیرەکەیش، وێش مزانۆ چنش پنەوازا پەی کوشتەی نەچیرەکەی یام جە ھەپوگۊ وستەیش، ئەگەر گردو زەهرەکیش بەکار ئارد ،ئانە دماو دووۍ تا یەرۍ ڕوا تەری متاوۊ ھەمدیسان ئاننەی تەر ژەھر وەشکەرۊوە.

دریژی دمارەکۊڵی سیاوی " 8-10 "سم ، تاق وېش ژیوۊ ، ژەھرکەش فرە پیسا ، مادەو ئەنزیمین بۊ بە نونگەو تەنگەنەفەسی و تېکدای ھەرمانەو دڵی .

                                        

دمارەکۊڵی زەرد:

 ژیوایو وردەو دیسانە دمارەکۊڵەکا پېسەن یۊی .وەلێ یاگۍ ژیوایشا بۊ بایسو  فاڕیای ڕەنگېشا،مارەکۊڵی زەرد یاگێنە ژیوۆ لماوی بۊ (وردە ڕیز)ش چنە با،ژەھراوین وەلێ فرەو دمارەکۊڵەکا کوشەندۍ نیەنۍ پەی بەشەری، "7.5 سم" دریژا

                                       

                

دمارەکۊڵۍ تەریچ ھەنۍ  وەلێ ڕەنگەکېشا فاڕیۊ ،زەردی مەیلەو قاوەیی،سیاوی بایجانی..

واردەو دمارەکۊڵی:

 فرەودمارەکۊڵەکا شەوېنە گېڵا شۊنەو  واردەیرە، فرەتەر حەزشا جە ( چنگنۍ) پەسپەسەکڵۍ،مامالێ و جۊرەھا مۊرانەی تەرین، ھەرپاسە دمارەکۊڵ یۊترینیچ وەراوە،ھەرکام ئازا بۊ ئەوی تەری موەرۊ،گەورە گولانەی مووەرۊ، لاوێما ئەوسا واچێنێ دمارەکۆڵ فرەتەرشەوێنە مزیۆوە ھەکە سیاوابۊ، چونە شەوە و سیاو واینە  مەشوولێ وێشا مەگیرا وا بەرۆشا، و دمارەکۆڵیچ فرە قەڵسا بە مەشوولا  یانی مەشولێ وەراش، ئینە تەجەربە کریان.

ھەمیشە  دمارەکۆڵو چنگنێ جەنگ کەر پەی ئانەی یۆشا ئەوی تەری بوەرۆ، چنگنێ بە دەمە چرنوکدارەکەیش ئەگەر تاواش چزێ دمارەکۆلەکەی گێڕۆ ئتر ئانە دمارەکۆڵەکە فس بۆوە دۆڕیو چنگنەکێ موەرۆش، وەلی ئەگەر فریا کەوت داش چنگنەکیوە ژەھرش کەرۆنەو چنگنەکێ کوشۆ، لت لتەش کەرۆو ئاوەو دلێ لەشیش ھۆرلوشۊ.

ژیوای دمارەکۊڵی: دمارەکۊڵ ھەمیشە تاق وېش ژیوای کەرۊ فرە بە کەمی پیوەرە وینیا، مەگەر وەختو وەرزو زاوزێ و دماو ئانەی ئەدالەکۍ بەچکۍ وینۊ ،ئاوەختی تا ماوێ بە گەل مژیوا دمایی ھەر یۊ ملۊ یاگێرە پەی وېش ژیوۊ، دمارەکۊڵ پەی ماوەی چوار ڕوا بێ واردە متاوۆ ھۆرکەرۆ دماو ئانەی مەجبورا گێڵۊ شۊنەو واردەی و نەچێرێوەرە.

دمارەکۊل گیانەوەرێ ون سەردا، پلەو گەرمی لاشەیش فاڕیۊ، یانی چەنی ئاو ھەوای جیاوازی وێش گونجنۆ، زمسانێنە ملۆ وڵە وێش شارۆوە ھەتا وەھارو ھامن گەرمش کەرد مێ بەرۆ.

ژەھرو دمارەکۊڵی: جە مادەی پڕۆتینی دروس بیەن ،ئەنزیمێش چنەنێ، بۆ بە ھۊرکارو ئێشێ فرەی  یاگێ گەستەکەینە، چن سەعاتێ ئێشش ھەن، وەلێ بەگردی دماو" 2-3  "ڕوا مارەکۆڵ گەستە  وەش بۊوە، بەعزێ دمارەکۆڵێچ ھەنێ ژەھرشا فرە پیسا بەشەری کوشا بە نونگەو کاریگەریش سەرو لوسە ماساوڵەکا دڵ و شۊشۍ،  فشارو ونۍ بەرز بۊوە، یاو ، ھەرمانەو دڵێ مدرۊ، ھەناسە تەنگی پەیدا بۊ ئتر کەسکە مرۊ.

ژەھرو دمارەکۆڵی پەی ھامپۊلەکاش یانی جومگەدارو تیرەو پەسپەسەکۊڵەکا ئاننە کاریگەریش نیا،ئەر بۊیچ کەما ، وەلێ ژەھرو دمارەکۊڵی پەی ئاژەڵ و گیاندارە شۊت دارەکا فرە پیسا ،ئادیچ وەرگیری کەرۊ جەویش بە چزۍ ژەھرەکەیش کەرۊ دلێ گیانو نەچیرەکەیش.

کاریگەری ژەھرو دمارەکۆڵی فاڕیۊ جە زاڕۊڵەنەو گەورەنە یانی  زاڕۊڵە فرەتەر کارش وەنە کەرۆ تا گەورە،  پیای  پیر کەمتەر وەرگەو ژەھرو  دمارەکۊڵی گێرۊ ،بەعزێ بەشەریچ ھەن حەساسا پەی ژەھرو دمارەکۊڵی بۊ بە تەرسە پەی سەرو ژیوایش، بارو تەندروستی لەشیچ کۊمەکیارا پەی کاریگەری، یانی بەشەری نەوەش فرەتەر کارش وەنە کەرۊ تا کەسیوە بەڎەنش ساق بۊ.

د.ناجح گوڵپی 27/9/2017  ھەورامان