گاوەی
سیمنتاڵە simmental cattle
بنەڕا:
گاوە یام گاوی
سیمنتاڵ یۆن جە کۆنتەرین رەگەزەکاو
گاوی سەرزەمینەنە ،بنەڕەتش گێڵۆوە
پەی یۆگرتەی بەینو ( گاوەی گەورێ جەرمانیە
چەنی گاوێ گولانێ سویسرای) سەدەکا دلێراسەینە
، دماو ئانەی ئی دوە ڕەگەزێ دریێ ئەو یۆترینی
پەی یەکەم جاری یەکەم گۆرەکە جە
دۆڵەو "سیم "و ناوچەو برنر ئوبرلاندو سویسرای پەیاد بی و ئتر نامێش نریا سیمنتاڵ.
چا وەختۆن ئی ڕەگەزو
گاوێ پەیدا بیەن سویسرانە ، وەڵاوە بینەو ھەر شش کەرتەکا (قاڕە) سەرزەمینیەرە،
زیاد جە 41 ملوێن سەرگاوێ سمینتاڵ
سەرزەمینەنە ھەنێ ، وەڵاوە بیەی ھەتا کۆتاو سالەکا 1960ی سەرەمڕە بێ، سەدەو
نۆزدەھەمینە گاوەی سمینتالە وەڵاوەش کەرد پەی وەرنیشتو ئەوروپای و ڕوسیاو بەڵکانی،
ساڵەو 1895ی یاوا پانیشتو ئەفریکای، سالەو 1897 یاوا گواتیمالا ، ساڵەو 1918
بەرازیل و ساڵەو 1922 ئەرجەنتین ،ساڵەو 1976 گاوەی سمیتالە یاوا وەڵاتو چینی،ساڵەو
1967 لوا ئەمریکاو سالەو 1968 یەکەم گۆرکە پەیدا بی ئەمریکانە، سەدەنە هەشتاو سیمنتالەکاو ئەمریکای
سیاوێنی .
گاوەی سیمنتالە وەرو
یەرێ ئەرمانا ئەوروپانە وەی کریێنە ( شۆت،بەرھەمو شۆتیش فرەن ،گۆشت : گۆشتیچش فرەنو ماساوڵێش گەورێنێ، ھیتە و باربەردەی،سیمنتاڵ بۆنەو ماساولەی
گەورەیشەو قەوەت بیەنو ھیتەش پەنە کرێنەو بارش پەنە بریان جاران زوو وەلێ ئیسەتێ
ئانە نەمەن) .
ئەرمانە و
گاوەو سیمنتاڵی characteristic
گاوی سمینتاڵ ڕەنگەش زەردی ئاڵتونی مەیلەو سورا، چەنی
پەڵەی چەرمەی سەروشانەیشەو یان دماوە ،هەرچوار پەلش و کلکش ، سەرەشا چەرمەن (سورو
چەرەمە، زەردو چەرمە ی بەڵەک ) ، دەورو
چەماش ڕەنگین،هەتا وەرو گەرمای گرفتە پەی چەماش دروسە نەبۆ ، سیمنتاڵی ئەمریکی
ڕەنگەش سیاوەنە و سورەنە ، یام کاڵتەرێنی، شاخدارەو بێ شاخێنێ،ئەگەر شاخیشا
با ڕوەشا سەرەوکوی کەردێنە، ئەرمانێ تەر
کە فرە دیارا چێرملشا فرە ماڵۆچیانەرەو
(پێڵە ) هەتا بەینو دەساش و سەروشاناش، ئینەیچ نیشانێ بە قەوەتیشانە، مانگاوە (700-900) کگم و نۆبەنە
(1300 ) کگم بۆنە.
ئەڵمانیا بە
گاوێ سمینتاڵی ماچا (فلیکڤی fleckvieh )
یانی گاوەی دووە کەلکە ( پەی شۆتی و گۆشتی
)،
کەلکێ فرە هورگیریان جە گاوەو سیمنتاڵی هەم پەی گۆشتیو
هەم پەی شۆتی ،هەم پەی وەی کەردەی گۆرەکەی
فرە ڕیکو پێکێنی،چەنی ئانەیچ بە ئاسانی وێشا گونجنا چەنی کەشو هەوای جوراو
جۆری فرە سەردە و هەتا فرە گەرم ، هەرپاسە متاوی تەنیا یام دلێ
گاودارینە وەیشا کەری،یانی گرد بارێرە وەش مەیا دەسۆ.
سەرانسەرو جەهانینە سیمنتاڵ بیەن بە سەرچەمەو بەرهەم
ئاردەی گۆشتی سوری کەم چەربی، چەربێ چەرمەش هەن
ئەگەر چەنی گاوا تەری دریا یۆی ( ئەرمانەکەشا
)سیفەتەکەشا زاڵا و بەرمشۆ ،ماساوڵێ گەورێ،قەدو قامەتی بەرز،یانی گۆشتێ سورو شۆتی
خاس مدا.
ئامارەکێ بەرشا وستەن کە سمینتالە بەدرێژایی ساڵێ بێ گرفت کەڵ گێرۆ ، ئاسان مدرۆ پەی
کەڵەگاوی و عەمرش دریژا، بەینو زایش کەما ، ئەدایی زەریف کەرۆ و گۆرەکەکەیش عال وەی کەرۆ ، تواناو لەوەڕیاش هەن گرد
یاگێنە ، زوو واردەکەیش هورتاونۆ، زوو باڵقە بۆنە و یاوۆ پەنە، گەشەش کرژتەرا چەمو
ڕەگەزەکا تەرینە، وەی کەردەیش ئاسانا ،شێتە نیەنە ، پاریزگاری ڕەنگەکاش کەرۆ.
وەڵاوەبیەو
سیمنتاڵی distribution
وەڵتەر واتما گاوەو سیمنتاڵی وەشش مێ جە گردو کەشو
هەواکا،وەروئانەی گردو سەرزەمینینە هەنە،دووەم ڕەگەزو گاوێن پەی فرەییو وەلاوە کەردەیش سەرزەمینەنە دماو براهمای.
ئی ڕەگەزو گاوێ ئیسا کوردەسانەنە هەن و گاودارەکێ
مساناشو وەیش کەرا.
د.ناجح گوڵپی
22/9/2017
سەرچەمێ:
