ڕانویسی هەورامیانە

ڕانویسی هەورامیانە

ئارۊ  زوانی ھەورامی خەریکا وېش ئارایش کەرۊ و جارێوتەر لاقۊرۍ  منیۊ و  خەتەرو فۊتیایش  وزۊ  پەشتەو کەنۊڵا ،  بە کۊشاو دڵسۊزاو خەمە وەرا فەرھەنگو ھەورامانی زوانەکەما خەریکا ئامانۆ وېشەرە و کەوتەنەو جوڵە، چېگەنە گرفتێ گولانۍ وزو وەروچەما ئومېدەوارەنا بە گردیماوە خەمێش وەرمۍ و چارەش بېزمێوە، گرفتەکە ڕانویسا،  مزانمێ  گرد زوانێ فۆنەتیکی (دەنگو گۊکەردەی ) جیاوازش ھەن و جیاش کەرۊوە جە زوانەکاو تەری ،یانی متاومۍ واچمی فۆنەتیک  جیاکەرەوێ تایبە و زوانی ھەورامین،جەزوانەکاو تەری، ئیساتۍ ڕانویسو ھەورامی بە چن شیوازێ منویسیۊ، چیدیم خۆڵکی بە (تەختەکرېڵ ) کیبۆردو عەلی منویسا،یام کیبۆردی یۆنیکۆد پیسەو زوانی سۆرانی ( ھەرچن فرە کەما ) ، چەودیمیچ  کەڵك جە کیبۆردی فارسی یام یۆنیکۆدی ھۊرگێرا، ئی کیبۆردۍ ھیچکام بە پەڕی پیتەکا زوانو ھەورامی مەنویسا، بە تایبە ئادەنگە جیاوازۍ ھەکە دلۍ زوانەکەیمانە ھەنۍ ،پەوکای پنەوازا تەختەکرېڵی ھەورامیانەش پەی مەرزیۊرە، چن پیتێوە دەنگدارۍ  ھەنێ گۊکەردەیشا جیان و زوانی ھەورامینە دیارېنی  پېسەو ئی پیتا :

1.      ( یای نەرم ۍ  بەینو   ی ..و  ... ێ..  دلۍراسەو  کۊتاو  واچېنە مێ ، ( دلېڕاسەنە  "ئېگە، چېش" ،یام کۆتاییۆ ."کناچۍ ،کۊڵەکۍ" ،وەلێ بە تەختەکرېڵی یۆنیکۆد منویسمێ  "ئێگە، چێش ، کناچێ،کۆڵەکێ "  ھەم  پەی  کۊکەردەی (جەم) و واچەکا ،نمونە وەختێ نامێ ھەورامیە کۊکەرمێ (جەم)  پی پیتی کۆتاش مێ "زاڕۆڵە،، زاڕۆلەکۍ  ،ژەنی ژەنەکۍ "وەلێ منویسمۍ  "زاڕۆلەکێ ،ژەنەکێ " ،چێگەنە دەنگو  واتەو  واچەکۍ فاڕیۊ)  .

2.      یۊتەر جە پیتە تایبەکاو زوانی ھەورامی  ( واوێ نەرم بەینو  "و  ،ۆ " )   نمونە " ئارۊ   تۊ ،دۊ ،لۊ  ،بۊ ،کۊ "   ( تۊ بۊ پەی ئېگەی ،وەلێ ئیسە پېسە منویسمېش.. تۆ بۆ پەی ئێگەی )  یام سەرنجەو نویستەکەو وێم دەیدۍ نمونۍ چیمنېش فرېنۍ.

3.      پیتێوە تەر  ( وای زبر یام...ڤ  نەرمە ،  ئینا بەینو  ڤای ،، واوایە   فرەو ھەورامانو لھۊنی بەکارش مارا،ھەورامانی تەختیچ،تەۋېڵۍ،نەوسودە،نۊتشە و دەگاکاو ھەورامانو تەختی ) ،بەعزیوە ماچا جیای ئی واوە زبرەیە (ۋ )  یە ھەر  پیتەو ڤ بەکار بارمێ بەعزیوەیچ  بە واو منویساش و نوقتێ یام ھەشتێوە گولانەش ئینا سەرۆ،  " واران،ۋاران ڤاران " داخەکێم تەختەکرێڵەکەم واوە زبرەکاو تەری مەنویسۆ تا وینمێش.

4.      پیتەو  د  یام  ڎ ، دەنگێوە تایبەش ھەن تەنیا ھەورامی ڕەسەن متاوۊ گۊش کەرۊ،  ئی پیتۍ دلۍ نویستەینە  ،یەرۍ نوقتۍ  یام حەوتێ گولانە یام ھەشتێ گولانە سەرشەو منویسا، ئی پیتۍ تەنیا کېشەش ئانەن ھەکە بە چن شېوازێ منویسیۊ ئننا گرد لایوە ڕېکېنۍ سەرش کە دلۍ نویستەی ھەورامیەنە بەکار بێ "  ئەڎا، ئاڎ،مەیڎان"  .

5.      پیتەو (نن) دووێ نونۍ سەرو یۊیۆ، پېسەو (دننالێوە، ئننا،مەنن،)،نمەزانو تاچن ئی پیتۍ بەکار مێ،من وێم بەکارش مارو نویستەینە،تەختەکرېڵو کاک ئاکۊینە ھێماش پەی نیێنەرە (ڼ)  نونێن نوقتێوە ئینا چېرشەنە.

 چینەی گرفت تەر ئانەن  بە تەقەلاو کۆشاو چنن برادەرێ تائیسا  زیاتەر جە پەنج تەختەکرېڵا  نریێنېرە پەی ئانەی ھەورامیشا پنە بنویسمۍ بە سیستەمو ویندۆزی (لاپتاپ ) وەلێم ئی پەنج کیبۆردە ھەریۊشا ھېموەشا نیانەرە پە ئا پیتا کە سەرەو باسم کەردېنی ، یانی وەختو نویستەینە بە چن تەشکێ (ھېما)  پیتەکێ بەرگنا و  وانەری یام نویسەر سەرەش وەنە شېویۊ ماچۊ داخۆم بەکامی بنویسو.

وەرو ئانەی مەتاۋو بە کیبۆرد ئی گرد ھێماو پیتا بنویسو ،کۊشو بە نویستەی رەسمشا گێرو زەریفتەر  نیشانەشا دەو:           

                    

                                                      وېنەو پیتەکا

پەی نمونەی :

 یوەم :تەختە کرېڵیوە کە  چەودیم بەکارش بەرا و پەنەش منویسا ،کاک عەبدولا  حەبیبی وەشکەردەن، سەرنجەم دان ئی تەختە کرېڵە تەنیا  ( حەوتێش ) سەرو پیتەو   دالیوە  د  نیانەرە،ئەتر گردو پیتەکاو نویستەی یونیکۆدا و پېسەن سۆرانی ،ھیچ چا پیتە دەنگدارا  ھەکە نیشانۍ زوانی ھەورامینۍ و فرە وچیا قسەکەردەینە، چی تەختە کرېڵەنە پنەشا مەنویسیا،یانی نویستەکەش تامو سۊرانی مڎۊ.

دووەم : تەختە کرېڵو مامۆسا جەمال بېداری: مامۆسا جەمال کەمتەر دلۍ ئنترنێتینە منویسۊ، وەلێ نویستە ھەورامیەکېش پی کیبۆردە تایبە وێشە منویسۊشا ،پەی نمونەی ( واوی نەرم... تۊ..لۊ..کۊ.. سکونێ عەربی سەرشەو منیۊرە (پەنجێ گولانە)  ھەرپاسە پەی  "یای" نەرمی سکون منیۊرە،  پەی  دالی  یەرۍ نوقتێ سەرشەو کەرۊ، ھەرپاسە وای زبر ھەشتێ گولانە منیۊرە سەرو واوەکەیەوە  (ۋەرۋە)

یەرەم : تەختە کرېڵو کاک (نوعمان فایقی و کاک شوان موسا زادەی)  پیتە دەنگدارە شازەکاو زوانو ھەورامی  پېسە منویسا ( واوی نەرم و  یای نەرم   فەتحێوەش سەرۆ کەرا، واوەکەی تەر نزیکا ئەو" ڤ"  ھەشتیوە گولانەش سەرەو کەرا،  دالەکەیچ یەرۍ نو قتۍ.

چوارەم : تەختە کرېڵو مامۆسا سیامەندی : ئی تەختە کرېڵە "واوی نەرم  ھەمزیوە گولانۍ ( ء ) ئینا سەرو واوەکەیەوە  (دؤ ،لؤ ،کؤ )

وەلێ  پیتەو واوی کە نزیکەنە جە  ڤ   ھەشتێوەش سەرۆ کریان،،  یای نەرم  " ھنو دلێراسەی  دووۍ نوقتۍ سەرو یۊی تانەرە ئینێ چێرشەنە ، وەلێ  کۆتایەکە  یەک نوقتەش ھەن چېرەو،  دالو ئی تەختە کرێڵیە ھیچش نیاو سادەن.

پەنجەم: تەختەکرېڵو  کاک ئاکۆ مارانی ( تەۋێڵەی) ئی تەختە کڕېڵە  واوە نەرمەکە  دووۍ نوقتېش ئینێ سەرۆ، واوە زبرەکە کە نزیکو ڤ  ێن یەرێ نوقتېش ھەنێ سەرۆ،  "یای نەرم ، ھنو دلۍ راسەی دووۍ نوقتېش تانەرە ئینێ چێرەنە ، وەلێ یای نەرمی کۊتا ، کلکێوەی گولانەش پۆ لکنان ..دالەکە  یەرۍ نوقتېش ئینێ سەرۆ.

شۊنەو ئانەیچەرە بە چن شېوازێ تەر ھەورامی منویسیۊ ، ئتر مەزانو تەختە کرېڵێ چەنینا ، وەلێم  ئەگەر گەرەکما بۊ زوانەکەیما ڕۊزگار کەرمێ و نەفۆتیۆ مەشۆ گرد ڕېکۍ گنمۍ سەرو یەک تەختە کرېڵو نویستەی، جە کۆنفرانسو ھەورامان ئەشانسی ھەڵەبجەی یۊ جە راسپاردەکا  ئانەبۍ کە کۊشمۍ بە یەک تەختە کرېڵ بنویسمێ تا یەک را نویسما بۊنە.

 دما قسەم ئانەن ئی بابەتە مەشۊ کەسانێوی ئەکادیمی و زانستی تەتڵەو وېچنو مەسەلۍ رانویسۍ ھەورامی کەرا،یام ھەتا ئایاگۍ بتاومۍ دوورۍ نەگنمێ جە ئەقلانیەتی و زانستی تەختە کرێڵەکەیما، ئانە ئەوەجە کەرۆ و پنە وازبۊ  کە یەک تەختە کرېڵما بۊ، تەختە کرېڵەکەیچ چنوو تەختەکرېڵی جەھانی یونیکۆدی ڕێک بۊ چون ئیسا نویستەی  بە لاپتاپ و کۊمپیوتەرا، سەوای ڕۊ پەی ھۊرگېڵنای دلۍگوگڵی دەردەما موەرۊ، ئەگەر گردو تێکستەکا (مەتن) بەیەک رانویس بۊ ئانە گرکەس متاۋۊ کەڵك ھۊرگېرۊ چنەشا وەختو  ئەوەگێڵای شۊنېشەرە جە گوگڵەنە،  نمونێ ماروە پەی زوانی سورانی ئیسا ھۊرگېڵنایش نیا جە گوگڵەنە چوون بە دووۍ تەختە کرێڵۍ نویستەکاشا منویساو وزاشا ئۆنلاین(ئینترنێت) ،وەلێ زوانی کرمانجی ھورگێڵنش ھەن گوگڵەنە چون بەیەک کیبۊردی کرمانجی پیتەو لاتینی منویسا.

چن پەی لوایێ ھەن ماچۊ با را نویسو زوانەکەیما ئاڵۊزو ناڕەحەت نەکەرمۍ،چون زوان ھەتا سادە بۊ خاستەرا، وەلێم ئی چن پیتۍ پېسەنۍ شناسنامەو  زوانی ھەورامی، دەنگو گۊکەردەیشا (فۆنەتیک) جیاما کەرۊوە جە زوانە ھامساکاما، نەنویستەیشا ڕەسەنی زوانەکەیما نمازۊ بە ویەردەو ڕۊزگاری شېویۊ.

تەختە کرېڵەکۍ ھەکە باسم کەردېنۍ گردو پیتەکا سەرۆ باسم کەردېنۍ وەرەچەمشا  گرتېنۍ و ھېماشا (نیشانۍ) پەی نیینێرە ،وەلێ کەمێ جیاوازېنۍ و ئەو یۊی مەشا ،کریۊ دلۍ ئی پەنج تەختە کرېڵیەنە  تەختە کرېڵێوی تازەو زەریف بنیەمېرە ھەکە پەڕو پۊسو زوانەکەیما بۊ.

ئۊمېدەوارەنا گردو ھەورامی دۊسەکاو ھەورامی نویسەکا  دڵسۊزانەو خەمەوەرانە بەشداری کەراو پەیلوای وېشا وزا ڕووە.

سەرنجە : چی نویستەینە نەلانا دلۍ وردەکاری نامۍ پیتەکا( دەنگدارو بۍ دەنگو چکۊنە مێ و چکۊنە نمێ )، تەنیا مەبەستم ئانە بیەن ئی گرفتەیە وزوو ڕووە، ڕانویسو ئی بابەتیە بە تەختەکرېڵو کاک ئاکۊی نویستەن.

د.ناجح گوڵپی  3/9/2017 ھەورامان