هەسەرە Mule

هەسەرە ئاژەڵێ لینینە، گوانڎان دارەنە، گیواو وەرەنە ، ئەنجامو پڕای نیٛرەهەری ئەو ماینیٛ پەیدا بۆنە ، سەبرو ویٛگرتەی هەری و قەوەتو ئەسپیش هوٙرگرتەن، فرە وەرگەو نەوەشیەکا گیٛروٙ، وەلێم نەزوٙکەنە " هەرچنڎ هەسەرە ئەندامو نێرینەیو ماچەکیٛش هەن "، ماساوڵێ هەسەریٛ فرە قەوەتیٛنیٛ،جەئەسپی گولانەتەرەنە ،کرژەنە لوایڕارەینە ، پەی سواری و بار بەردەی بەکار مێ ، هەرپاسە جۆرێ تەر هەسەرە هەنە  ئەسپ پڕۆ ماهەریٛ وەلێ گولانەتەرە بەر مشوٙ پەنەش ماچمیٛ" دەسە هەسەر " ،پڕنای ئەسپی ئەو ماهەریٛ فرە ناڕەحەتا چون ئەسپ زەوقش مەلۆ سەرو ماهەریٛ ،چەپەوانەو ئانەی هەر یەکسەر پڕوٙ ماینیٛ زوو زەوقش هورمیٛزوٙ . هەسەرە فرەو وەختی دلیٛ سپاکانە بەکار ئامینە ، فەوجێ تایبەو هەسارا بیێنە، پەی یاگە سەختەکا بارو ئازوقەشا پەنە فاڕێنەو ،ئیسەیچ بەعزی یاگیٛ هەنێ جادەو ڕا نەیاوان لاشا وەرو سەختی، بەهەسەرە ملاش پۆنەو سواری بارش پەی بەرا.

هەسەرە ئاژەڵی "ئینکارە" عنادەنە ، بەهەورامی ماچمیٛ "سینی" ش کەردیٛنە، سینکەردەیش ئەنجامو ڕەفتارو وەیەکەیشەنە پەیدا بۆ وەختی خراپا چەنیش، باری زیادە یام فرە ماننوٙش و وچانیش مەڎوٙپەنە ، ئاڎیچە سینی کەروٙ، جاری چامنە هەن قینییٛنە ویٛش وزوٙرەواری و هورداریوٙ "هورتلوریای" .

دیٛرزەمانەو هەسەرە ئاژەڵێ فرە پەسەندو خاسە بیێنە لاو بەشەریوە پەی هەرمان کەردەی گردو سەرزەمینینە، کوٙشێنیٛ نیٛرەهەری گەورەی خاس پەیدا کەرا تا چەنی ماینی بداش یوٙی و هەسەرێ خاسەی گەورێشا دەسگنوٙ.

هەسەرە گوٙشیٛش زلیٛنیٛ ، یاڵیٛ و قلیچکەش کوڵیٛنیٛ ، سەرەی گولانەو قاچوقولو سمیٛ گولانیٛ  تاتەیش "هەری" مشا ، وەلێ  لاشەی گەورە و ڕەنگەش و قەوەتیش جە ئەڎێش "ماینیٛ" مشا .

هەسەرە ئاژەڵێ عەمر دریٛژەنە، وەرگەو نەوەشیا فرەتەر گیٛروٙ، بەقەوەتەو ئارام گیرەنە ،وەروئانەی بەعزێ هەرمانیٛ کەروٙ ئەسپیچ نمەتاووٙ کەروٙشا ،وەرگەو سەردای و گەرمای گیٛروٙ ،وەڵیٛ یەریٛ هەزار ساڵاوە تائیسا هەسەرە هەنە ،چنڎ ڕەنگێشا هەنیٛ " سورەی قاوەییە، زەردکارە ،کاڵە، سیاوە ، بوڵینە .چەرمیٛ "  275-700 کگم قورسەنە و 120-180 سم بەرزەنە .

هەسەرە سەربارو سواری بار بەردەی، هیتە و گەرەشا پەنە کەردیٛنە، جەنجەڕو ئاویٛش کیٛشتەن و خولانانشەو تا ئاوی ڕوٙخانەنە باروٙ سەر پەی ئاویاری و کشتوکیاری.

خەڵکو هەورامانی هەمیشە هەسەرەشا نیگادارێنە، چون هەورامان یاگێوە سەخت بیەن،پەی بار بەردەی و سواری و هیتەو گەرەی بەکارشا ئاردێنە،هەتا ئاروٙ هەسەرە لاو خەڵکو ویٛماوە بەکار مێ تایبە لاو پیلەوەرەکاو سەرو مەرزی .

چی هەسەرە نەزوٙکەنە:

جە بارو "جینی"وە هەسەرە بەشێش ئەسپا و یەریٛ بەشیٛش هەرا، ئەسپ 64  کروٙموٙسومیٛش هەنیٛ و هەریچ 62 کروموسومیٛ ، وەلێ هەسەرە  با بە 63 کرۆمۆسومیٛ ، تاک کرۆمۆسۆما و بڕەبەشیٛ نمەبا  پەوکای نمەتاووٙ زاوزێ کەروٙ و ئتر کوٙئەندامو زاوزیٛش پوچیۆوە ، وەلێ تائیساتیٛ چنڎ حاڵەتێوە شازیٛ هەنیٛ  هەسەرە زێنە  وەختێوە هەرێوە پڕانش وەنە.

( هەسەرە ،ئیستر، قاتر، بغل"نغل" )

د.ناجح گوڵپی  18/10/2017  هەورامان