نەوەشیەکاو خانەوادەو
ئەسپی equine disease
خانەوادەو ئەسپی یام وڵاخی
بەرز " ئەسپ، هەسەرە،هەر" چن جۆرێوەی تەریچشا هەن پیٛسەو ئەسپی گولانەی
و هەسەریٛ گولانیٛ "دەسەهەسەر"
ئی خانەوادە چنڎ نەوەشیوە هامەبشیٛشا هەنیٛ هەکە گرد گیٛراشا ، بە کوڵی باسشا
کەرمیٛ :
یوەم : کاکیلە ژنیای " lockjaw" یام تیتانەس " tetanus" بە عەرەبی و فارسی "کزاز " هەروەختی
پوٙس یام سمو ئەسپی، هەسەریٛ زەخمین بۆنە ،پەیش هەن توشو ئی نەوەشیە بوٙ
،بەکتریاو ئی نەوەشیە " کلۆستریدیم تیتانی clostdidium teteni" بە شیٛویٛ سروشتی دلیٛ ڕیٛڵەخوٙ ئەسپینە هەن ، وەختێ نەشتەر
گەرییش پەی کەرا .یام چەنی سەرتەقولا مێ جبەر پەیش هەن ڕاو زەخمەکەیۆ بلوٙنە لاشەو
ئەسپەکەی و توشو نەوەشیەکەیش کەرۆ، وەلێ ئەگەر وەڵتەر وٛاکسن "کوای"ش
پەی کریابوٙ توشو نەوەشیەکەی نمێ ، ئەسپو هەسەرە ،هەر ، ئەگەر ئی نەوەشیە گیٛرا
یەکسەر کوشوٙشا.
پەی پاریٛزنای مەشوٙ ساڵانە
ئەسپو هەسەرەو هەر بە واکسنو دژو نەوەشیەکەی کوٙیا ،یام دماو گرد زەخمین بیەیێوە ماوە ویسو چوار سەعاتانە چەنەو دژە ژەهری دریوٙ
هەسەرەکیٛ. ئی بەکتریا دلیٛ
خوڵیٛ ،دلیٛ سەرتەقولانەو دلیٛ ڕیٛڵەخوٙ ئەسپو هەسەری و ئینسانینە هەن ،بەکتریاکە
ژەهر مجۆ"neurotoxin " ژەهرێوە تایبەو دەماری و ونی خراپنوٙ، بوٙ بە هوٙرکارو
رەقبیەو لەرزایو کرژ بیەو ماساوڵەکاو
لاشەی، هەرپاسە دەمو ئەسپەکەی قوفڵ بوٙنەو
نمەکریۆوە، تووتەو کتە فرە بە دەگمەن توشو
ئی نەوەشیە با، ئانزان توش بوٙ، هەرپاسە مەی توشە بوٙ.
نیشانیٛ نەوەشیەکەی ،جەگردی
دیار تەریٛ ماساوڵیٛ کاکیلیٛ رەقیٛ با هەتا یاووٙ ماساوڵەکاو ملیش، ماوەو کڕ
کەوتەو بەکتریاکەی "7-14 " ڕویٛن، کڕکەوتەی یانی چا وەختۆ بەکتریاکە
ملوٙ دلیٛ لاشەی هەتا دیاری دای نیشانیٛ نەوەشیەکەی ، پلەو گەرماو لاشەی بەرز
بوٙوە "42-43 "سەدی.
پەی ئەشناسای نەوەشیەکەی
ویەردەو زەخمین بیەی کۆمەکما کەروٙ، هەرپاسە
نمونێوە هورگێرمیٛ جە زەخمەکەی و بۆیەو گرام ستەینیش کەرمیٛ بەکتریاکەی وینمێ چیٛرو میکرۆسکۆبینە،
چارەسەرو کوٙنتروڵو
نەوەشیەکەی: ئەگەر هەسەرە یام ئەسپ کرژ پەنەش بزانمیٛ ئی نەوەشیشە هەن ،کریوٙ "
دەژ ژەهرو تیتانی چەنی دەرمانو ئارام
کەردەیۆ " پێوەرە دەیشا وەنە جە ڕاو ونەبەریوە ، کەلکش چەنە گیٛروٙ"antitoxin + sedative or tranquilizer IV " ئینجا دژ ژیواو
بەکتریا. مدەی وەنە "broad
spectrum antibiotic "
وەڵتەریچ باسما
کەردەن وٛاکسن کەردەی ساڵانەی خاسەترین
ڕانە پەی کوٙنتروٙڵو پاریٛزنای ،هەرپاسە مەشوٙ وەختو نەشتەرگەرینە یاگەکیٛ پاکژ
کریۆوە، زەخمەکەیچ ونەشتەرگەریەکە فرە بە وریایی و پاکو تەمیزی ئەنجام دەی .
کریۆ یەکسەر دمای
زای وٛاکسن دریۆ "نوٙما"ی بەچکە هەسەرەی تازە زێ یام ئەسپ یام
هوٙریەڵ، هەرپاسە گرد چواردە ڕویٛ جارێ یام
ویسو یەک ڕوٙ جارۆ کویش تا عەمرش بۆنە بە
یەریٛ مانگیٛ ، ئینجا هەم کویش ،ئتر تا یەکساڵ ،ساڵانە کویشا، هەر ئاژەڵێ تیتانەس
گیٛروٙ وەش بۆوە مەشۆ هەمدیس ساڵانە کویش .
د.ناجح گوڵپی 24/10/17
https://www.americanmuleassociation.org/diseases-that-affect-mules-and-donkeys/
http://www.msdvetmanual.com/generalized-conditions/clostridial-diseases/tetanus
