مەسەلیٛ هەورامییٛ .....هەر

ھەر یۆن چا گیاندارا  چنو بەشەری لینی بیەنو جە دێر زەمانەو خزمەتو نیشتگاو بەشەری کەرۊ، بار بەردەی و بار ئاردەی، ھەرمانو کارو ڕوانەیش پەی وەیەکەیش پۆڕنان(کەڵکو شۊتو ھەری  با چەولاوە مدرۊ)، یانی ئانە کەوتەن سەروشانەیش بە عالیو بەڕیکو پێکی یاونانش یاگی، ھیچ زەرەرێش نەبیەن پەی یانەوەیەکیش، وەلێم جیای عیوەزایش بە خاسە وپنەزانای  بە چندەھا  (مەسەلێ) ھەورامیانێ پایگاو ھەریشا دلێ نیشتگایەنە بۍ ئەرزشە کەردێنە،  پینەچەو نەمدرێنێ کوردۍ   نامێ ھۆریەڵو ماھەریشا نیان یاگێ  ناپاکو وێ ورەشی ،  شۆنەو ئانەیچەرە ھەرشا تەشبێ کەردەن بە کەسایەتیێوە نیشتگای  ئانزان ڕوەش نیەن نامێش بارۆ،  چێگەنە پەیما بەرگنۆ ئەوسا ھەر یاگیوە تایبێش بیێنە دلێ نیشتگاینە ،نەک ھەورامان گێڕە گردو دنیاینە، ئیسا یوە یوەی ئا مەسەلە ھەورامیا منویسمێ ھەکە ھۆرشا دێنێ ملو ھەریرە (ھەرو ماھەرە):

1.       ھەرەکەوە بلۆ بەغدا مەبۊ بەھەسەرە،یام ھەرکەوە لوا بەغدا بۊ بەھەسەرە: ھەردوی یەکا مانا مڎا، چێگەنە  مەبستشا ئانەن کەسێوە بێ ئەقڵ ئەگەر بلۆ پەی بەغدای ھەر بێ ئەقڵاو و فێرو ھیچی نمەبۆ، ئەوپەڕەکەش بۆ بەھەسەرە، یانی ھەر جە خانەوادەو بێ ئەقڵەکان ( ھەسەرە تاتەش ھەراو ئەداش ماینە ). ھەسەرە کۆئەندامو بەچکە وینایش نیاو مەزۊ.

2.       ھەری دێز حەز بەمەردەی وێش و زەرەرو ساحیبیش کەرۆ: ھەری دێز ڕەنگەش  سیاوەی بایجانیینە،دلێ چەماش دایم دان پێوەرە، قەدیمیا تەجرەبە کەردەن بار بەردەینەو ھەرمانو کارەنە  سینی کەرۆ  بار نمەبەرۊ،ئتر پاسەش سەرئامان ئننە کەڵڵە ڕەق بیەن یاگێ وێشەنە جوڵەش نەکەردەن ھەرچن یانە وەیەکەیش دان وەنەو نەقیزیش دان، یاگێ وێشەنە  نەجمان (سینیش کەردێنە ) ،ئتر ئی مەسەلێسا واتەن ملرە،حەزش کەردەن تۆپۊ نەک بارو یانەوەیەکەیش یاونۊ یاگێ،  پۆکەی بە خۆڵکێ یام کەسێ خراپیشا واتەن کە تەمەڵو سڕو سەواڵ بیەنو  ھەرمانەش نەکردێنە پەی یانەو وێچشا، ھامکاری کەسیش نەکەردەن، ئاواتش واستەن بەمەردەی نەک یاردی یانەو وێشا بدۊ.

3.       ئەجۆ ماھەرەو تفەنگچیانە: یانی بەکار ئاردەو کەسانیوە  فەقیرو لاشەڕی پەی  پەرژەوەندی وێت بە بێ ئینسافی ، پێسەو تفەنگچیەکا بارو بنەشا دایم ئینا سەرو ھەرەکەیەو  مەگیراشەرە.

4.       بارو ھەری تفەنگێ با ، حەر وەرگ وەرۆش: یانی مەشۆ گرکەس ھەرمانەو ویش  بزانۊ، جە ویارەو زانشتو وێشەنە دەس بڎۆ ھەرمانی تا سەرکەوتەبۆ،وەلێ ئەگەر نەزان دەس بڎۆ ھەرمانیوە کە ھیچ تایبیوەش نەبۆ چنیش یام زانیاریش نەبۆ سەرش ئانە گلیرای بۆ نەسیبش،ھەر پێسە ئانیەنھەکە ھەر نمەزنۆ تفەنگ تەقنۆ و وەرگیچ موەراش.

5.       ئەجۆ ھەر دلێ چۆننەرانە بەرکەرۊ: فەلاقەکەردەو کەسێ بۍ ڕەحمانە ، تەشبێشا کەردەن بە دای وەنو ھەری وەختێ دلێ چۆننەرانە بەرش کەرا تا نازا چۆنەرەکا شێلۊ و وەرۆشا.

6.       ھەرو کۆگەینی: وەختێ کەسیوە  لوتە وزۆ ھەرمانو کارو گرفتو خۆڵکی ،پەنەش ماچا ھەرو کۆگەینی

7.       خۆ شۆتو ھەریم نەواردەن: وەختێ پەرسیوە،قسەوباسێ ، ھەرمانیوە فرە پەنھانیە مێ ورۆ و فلانە کەس گۆشش چنەن، ئتر پنەش ماچ مەردو خوای بە ئی قسا ھیچ یاگێوە نەدرکنی،ئادیچ ماچۆ خۆشۊتو ھەریم نەواردەن ،ئاننە بێ ئەقڵ نیەنا،یانی چێگەنە  پاسە مدا قەڵەم ھەرکەس شۆتو ھەری بوەرۆ بێ ئەقڵا، وەلێم ئیسا زانستی بەروستەن ،شۆتو ھەری ھەر فرەعالا پەی بەدەنو بەشەری.

8.       ھەرە مەمرە وەھارا چوزە کەما دیارا:کەما گیواوێ کویسانەکاو ھەورامانیا  تایبە ھەرو ھەسەر  وەرۆش و فرە بەقەوەتا پەی بەدەنیشا، بە کەسێ ماچا چەمڕاو چېوێ وەشی،مژدانێ وەشی بۆ تەماڎارو ئانەی بۆ پلەو پایێوە بەرز ھۊرگیرۊ، وەلێ ھەر پەیش نمێ وەرۆ و بە مراڎو وێش نمەیاۋۆ، ئتر ماچا با کەما یاۋۆ.

9.       ھەر لواو ڕەزەنیش بەردە: یانی دەسەنە بەرشی، چێوێ خاست پەی بێ وەرۆ و کەڵکش چنە ھۊرنەگێریو دەستەنە بلۊ ،ھەرەکە لواو بارە ویچکلانەکش بەرد،چون ھەر باری گەورە نمەتاۋۆ بەرۊ.

10.   ھەری گول سەرچەمەوە ئاوی وەرۆوە: کەسیوە زەڕەتاڵو بێتام ،سوک، ھەمیشە ملۆ لای سەری مەجلیسو  یانەی نیشۆرە ،یانی وێش بە زل مزانۊ.

11.   ماھەرکێش پەنە مگاو شایەتمانش پەنە مارا: کەسی فێڵبازو تەڵکەباز و ساحیب دەسەڵات، خۆڵکی فەقیری کەرا ھامکارو وێشا پەی ھەرمانە خراپا،ھارش منیاو ھانیش مدا تا کەراش تەڵەکەو، وەختێ ھەرمانەکێ سەر مەگێڕۆ یام کەشفە بۊ منیاش ملو ئادێ و ئەزیەتو زینانیش کەرا، وێشا  دورێ وزاوە و بەسلامەت مەناوە.

12.   ھەرەکە نۆش بەرد ،دەیچ بەرۊ: بەشەر جە زەحمەتو مانیای ژیواینە تا رادیوە وەرگە گێرۆ ،ئەر بتاوی نۆسەعاتی ھەرمانە کەری ئانە  دەیچ متاوی، یام ئەگەر وەرگەو  نۊشةلاقا گێری متاوی وەرگەو دەیچ گێری، مەبەس وەرگە گرتەو ئانزانین پەی ناڕةحەتیەکاو ڕۆزگاری.

13.   ئەر قرژانگی گەزۆت تاھەرو بەغدای نەسەڕنۆ وەرت مەڎۆ: مەسەلێنە پەی چێوێ ھەکە ھەرگیز ڕوەش نەدینەو مەقۆمیۊ، قرژانگی ئینا دلێ ئاوێێنە و نەژنیەنما کەسش گەستەبۊ، ھەرو بەغدای چا دوورۆ کەس گۆشش نیا چنە سەڕنۊ.

14.   ھەرەگۊراڵ: بەکەسێ ماچا بێ ئەقڵ بۊ

15.   هەرەی هەناسە تەنگە بڕناخێش مەدڕان: جاران ھەرو باری ،ئەگەر بارێوە قورسش ھۆرگرتێ و سەرۆکویاینە ھەناسەش تنن بێ و نەتاوێ ھۆر وەزۆ و بارەکەی یاونۊ مەنزڵە، وەروئانەی بڕناخێش ھوردڕێنێ تا ھەوای فرەش ھۊرلوشتێ ،ئتر بارەکەی بەئاسانی بەرێ سەر،یانی ھەرمانەکێ جابەجا بۆنە، ئی مەسەلێ وەختێنە ماچا ئەر  ئەوەجە کەرۆ پەی پۆڕنای ھەرمانیوە متاوی کەڵك ھۆرگیری جە چنندەھا چێوی تەنانەت ئەگەر  بەشێو یان ئەندامێ جە لەشو ئاکەسیە لابەری یام دەسکاریش کەری.

16.   هەرە فاڵ مگێرۆ :یانی گرچێو بە نامێ وێشەو نام زەد کریەو، ئاھەرمانێ کەرۆش وێش ساحیبشا ،ھەرە فاڵ گێرۊ،دەڵە  وا گیرۊ، گاوە کەڵ گێڕۊ،

17.   کارێت پەنەکەرو یاوی بەهەری واچی مەرحەبا لالۆ: مەبەست دای وەنە و فەلاقە و تێڵاتڕن  کەردەو کەسیوە، پاسەش سەر بێ ئانزانو ھەر جەیۆی جیا نەکەرۆوە.

18.   بە تۊ میاۋۆ ھەرو بار،پادی نمەیاۋۆ ڕاویار: مەبەس جە قەومایەتین و میراسی،  پێدی ھەروبار یاۋۆ و بەشەش گنۆ، وەلێ پاڎی ھیچ مەیاۋۊ چوون راویاراو بێگانەن(لایڎەن)ملۆ ڕاو وێشەرە.

19.   ............. بۆ بەھەر نمەبۆ سوارش بی: ئی بەوشایە نامێ کەسایەتیوەو  نیشتگایینە، ئەوسا فرە زڵمشا کەردەن ئەو بۆرە پیای، خۆڵکو دەگێ، وەرو ئانەی خراپەشا یاوان حەدێوە کە ئەگەر با بەھەریچ مەشۆ خۆڵك سواریچشا نەبۆ و باوڕشا پنە نەکەرۆ، نەکای ھۊرجوزناو سوارەکەیشا وزارە.

20.   مەتیە ئەگەر لەتەرە ڕێسە بۊ بە دمو ھەریچ لەتەرێ ڕێسۊ: یانی ئەگەر کەسێوە شارەزاو کسمەکەو وێش بۆ ھەر جۆرێ بۆنە و ھەر یاگێنە بۊ بە ڕیکو پێکی ھەرمانەکێش پۆڕنۆ، مەواچۆ زەمینەکەش لارا پۆکەی خاس ھۆر مەپڕو.

21.   ماھەرە وەڵێشەنەو ونجەنە (ئەنجەنە) دەسشەنە: پەی کەسێ ھەرمانێ خراپەش کەردێبۆ و بەڵگەیچ وەرو چەماوە بۆ ،ئینکاریش وەنە کەرۆ واچۊ من نەبیەنا و ئی ھەرمانێمە نەکردێنە.

22.   وردی ھەرو گردی: برای گولانەو یانەی ھەمیشە یانەنە ھەرمانێش مڎا ملەرە، ئا ورزە ئاوی بارە، لوا بازاڕەنە چێو بسانە، ئا بەریە کەرۆ ، گرکەس ھەرمانێ مڎۆ ملو برا گولانەیرە،بیەن بار بەرو (ھەر) و گردی.

23.   ھێڵەڕوەنی کەرە پەی ھەری،گۆشێش ۋزۆنە: ھێڵە ڕوەنی واردەو ھەری نیەنە پۆکەی ماچا گۆشێش وزۆنە، یانی  هەرمانێ خاسە یام دۆخیوە وەشە سازە دەی بەی کەسێ نەزانی ،نمەزانۊ چنی هۆرستو نیشت کەرۆچینیشو کەڵکش چنە هۆرگێڕۆ، یام ھەرکەس ھەرمانە ، واردە و وێش جیانو مزانۊ چێشکەرۆ.

24.   ئەجۆ ھەرەکەو یۆسۆ ئاغەیا: یۆسۆ ئاغە ھەریوەش بیەن بارش پەی ویش نەبەردەن وەلێ پەی خۆڵکی پیسەو مەیەو مۆمنەی بارش بێ کرکە بەردەن،یانی پەی یانە وەی کەڵكش نەبیەن وەلێ پەی لایدەی بیەن.

25.   دەی بۊ ئی ھەری دلێ ئی ھەڕێنە بەر بارە: یانی ھەرمانێ پێچاوپێچەو ناڕەحەتەت توشبێ و نەتاوی کەریش، پیسەو ھەرو دلێ ھەڕیش سەر مێ.

26.   کەس مەواچۆ ھەرت بەچن؟: کەسێ وێش بە ھەمیەتو پایەدار بزانۆ  وەختارێ گرفتێ  یام مشکڵێ  پەیدا بۆنە گەرەکشا پەرسەش پەنە کەرا،وەلێم کەس ھیچش وەنە مەپەرسۆ  و مەواچا چ کارەنی.

27.   ئەجۆ ھەری پەی زەنا:  ھەری پەی زەن .قاچێش ناڕێک منیۆرە چونی زەخمێ زیێنێ قاچێشەو ،ئیتر مەیارۆ بە زەریفی و پیسەو جارانی ھەنگامێ بنیەو..ئەگەر کەسیوە  گول بلۆرارەو ڕەوتش ناشرین بۆ ماچا ئەجۆ ھەری پەی زەنا ملۆڕارە.

28.   ھەری ھەرا گا: کەسیوە  فرە بێ قابلیەتو سوکو ڕیسوا بۊ

29.   پێسەو ھەری گۆشێش مالێ وستێنێ: وەختێ کەسیوە خەتا کەرۆ وێش کەڕ کەرۆ و حەشا کەرۆ و وێش وزۆوە ئەو پەڕ ،پاسە نیشانە مدۊ بێ خەبەرا جە گر چێوی.

30.   سەرو ئەسپیەو وەستەرەو سوارو ھەری بی: کەسێ پلەو پایوە بەرزش بۆنەو  لاش بەرا پلەکێش وەزنارە پەی لای واری و گولانەش کەراوە ،یام  لاش بەرا .

31.   بەقسێ ھەری عاسمانەو یەوە مەوارۊ: یەوە لاو ھەریوە فرە وەشەنە، یانی عاسمان،یەزدان بەگۆشو کەسێ،گەورێوە ،زاڵمێ نمەکەرۆ و بەدڵو ئاڎیشا  چەرخو گەردونی گێڵۊنە.

32.   ھەر نەلۆ بازار، بازار گەنۆ :

33.   ھەر کەیەوەش فرێ بیە لەقێ شانۊ: کەسێ تازە پۆرەکەوتە ئەگەر دۆڵەمەند بۆنە ،غەرا بۆنە، ھەرمانی ناکڵۊکارێ و خراپێ کەرۆنە .

34.   ھەر ئاھەرەنە کۆپانەش فاڕیێنە

35.   یاسین وانای گۆشێ ھەریرە : یانی ھەر یاسینی مەلۆ گۆششەرەو مەیاۋۆنە، قسێ کەری پەی کەسێ وەلێ گۆشت وەنە نەگیرۆ، وێش کەڕ کەرۆ.

36.   ماھەرە بگۆ سەقەتەش کەرۆ: کەسێ ھەرمانەکیش خراپێ و ناکڵۊکارێ با

37.   مەڵڵا  سوارو ھەری بی مەوەزۆرە تا نەتۆپۆ.

38.   هەری فرە ساحیب وەرگ وەرۆش: هەریۆشا تەمادارا ئەوشا بلۆ ئاویش بدۆ،ئالفش بدۆ،بلۆ بارۆشۆ ،وەلێ کەسیچشا مەلۆ و وەرگ موەرۆش

39.   تڕا دمو هەریرە: یانی هەرمانەی بێ سەمەرە، ڕەنجێ فرە دەی و دمایی هیچت دەس نەگنۆ ماچا تڕا دمو هەریرە.

40.   پیٛسە هەری تڕوٙ: یانی کەسێ قسە نەزان. قسەکیٛش یاگیٛ مەگیٛرا .

د.ناجح گوڵپی 28/8/2017  ھەورامان