داڎ ویەکسانی سەردەمو دەسەلاتو سانەکا ھەورامانینە

داڎ ویەکسانی سەردەمو دەسەلاتو سانەکا ھەورامانینە

مشتێ نمونەو خەرمانێن...

1-      سەعیدسان ( جیاشا سان)

جیاشا سان ساڵەو (698 کۆچی قەمەری، 1298 زاینی ) جە ماوەو دەسەلاتداریشينە فرە داد پەروەر بیەن، نمونێوە گێڵناوە ،   سەعید سان "جیاشا"  هەسەرێوە و ئەسپێش بانە ،ئەسپەکە پەی سواری و گیڵای و هەسەرکێش پەی بار ئاردەیو بەردەی.

خۆڵکە دڵسۆزەکەش  ماچا بە جیاشا سانی  هەسەرکێت وەسێنە و ئەسپەکەی ورەشە چونکاتەی  وەی کەردەی هەردوی  خەرجو مانیای فرەش گەرەکا، ئادیچ بە گۆششا کەرۆ و ئەسپەکەی ورەشۆ تەنیا  هەسەرکێش مازۆوە ،هەم سوارەیچش بۆنەو هەم باریچش پەنە مارۆ و بەرۆ، دمایی ماچۆ بە خۆڵکەکەیش بەراسی هەرمانێ خاسەتا کەردە، وەی کەردەی  ئەسپێو هەسەرێ پیوەرە  خەرجێوە ومانیای فرەش گەرەکا،  سان سەعید (جیاشا ) ماوەو سەد سالا حوکم رانی داڎپەروەرانەش بەردەن سەر جە هەورامانەنە  و کوڕەزا زا زاو  بەهمەنی بیەن.(سان جیاشان کوڕو سان جەلالەدینی کوڕو یاریە بەگی کوڕو بەهمەنی ).

2-      رەزاسان سالەو 1756 زاینی و 1170 کۆچی قەمەری بی بە سانو هەورامانی، کەسێوە دادپەروەر بێ،هەرچی خەڵک بێ جەمش کەردەو جە هەورامان،  دژمنەکیش ئاشتێ کەردیوە،  کۆنە دژمنەکێ بەینو یۆترینینە جە ڕاو  ژەنو ژەنوازیوە تێکەڵو ئاشتێش کەردیوە ، چن دەگیوە هەورامانیش ئاوەدانێ کەردی، هەرزانی و ئاسودەیی هەورامانەنە  وەڵا بیوە، شادی و شیوەنەنە یاردی خۆڵکی دێ، دڵنەوایی و خەمەوەرو ھەژارو کەم دەسەکا بی، سەردەمو ڕەزا سانی دوژمنکاری و  دزی و ھەرمانێ نایاسایی بارشا کەرد ھەورامانەنە  ھەر نەمەنێ، خەریکو ئاوەدانیو وەشکەردەو جادەی بێ بەینو دەگاکا ھەورامانیە،پردیش دروس کەردی، پاسەش سەرئاما ،چندەھا دەگێ تەرو ھەورامانیەنە بەگەکێ  کە وەرپەرسێ دەگا کا بێنێ، چەمشا بڕی گەورەکەیشا (سان) و مزگیو پردو جادەو ئاوەدانیشا وست دەگاکاشا.

ڕەزا سان زیاتەر جە 25 سالا حوکمو ھەورامانیش کەردەن ،نەکەسش کوشتەن،نەکەسش زیننانی و ئەشکەنجە کەردەن، نە کەسش تاڵان کەردەن  ، جەریمە کەردەو خەڵکی و سەرانەش ھەر فرە کەم کەردەبیوە،واچێ خۆڵک نیاش ئیننە بدۊ.

رەزا سوڵتان وەختی نانش پەی ئارێنێ ھەرگیز نازێ یەرێ واردی پیورە سەرو سفرەکەیشەو با (ماس،دۆ برنج) واچێ ئینە  خەرجی زیادەنو  حەراما، دما تەر فەرمانش دابێ ھەکە ھیچ ھەورامێی پەیش نیا دووێ واردی بەیەک ژەمەن بوەرۆ ،مەشۆ یەک دانە واردە بوەرۆ،ئینەچ نیشانێ خەم واردەی بێ پەی خۆڵکەکەیشو نیشتگاو ھەورامانی، حەزکەرێ گرکەس پێسەو یۆی واردە بوەرا،  یانێ جۆرێ جە یەکسانی و ھامبەشی( ئیشتراکیەتی)  بەرێ راوە ، یانی ئەگەر بایجانیو  گۆشتو ماس سەرویەک سفرەیۆ  بیەبێ  ئەشیا تۆیۆشا  ورت چنەیبێ.

جاریوەشا مێمانێش  ئامێبێنی جە لاو ئەردەلانەکاوە واتەبێش  مەشۆ تەنیا یەک واردە بوەردێ،ئەوی تەر پەی خەڵكێوە ھەکە نیاش بوەرۆ،   ئینە نیشانی حوکم و داڎپەروەری و یەکسانی  سانەکا ھەورامانی بیێنە جە دیر زەمانۆ، جە ئەوەڵو حوکمو سانەکاوە هەتا  دمایشا ئامان ئیجۆرە  کەلتورە  ڕێخەش کوابێرە گرکەس  گۆشش دارێنە .

3-      حەسەن سان:  دەسەلاتدارێ فرە خەیروازو دادپەروەر بیەن ،ئەگەر جەریمەو یۆیش کەردەبیێ بە سەد تمەنێ ،دمایی ھەر  نیم قەرانش چنە سانێ وەروئانەی نامێشا نیابێ حەسەن نیم قەران،ھەرزانی و ئاسودەی سەردەمو حەسەن سانینە باڵش کێشتەبێ ملو ھەورامانیەرە.

ئاوەخت  ھەورامانەنە ئیشتراکی و دادا پەروەری بیەن،وەلێم داخەکێم دماو حوکمو سانەکا وردەوردەی ئی کەلتورە زەریفە ئینسان دۆسە نەمەنو  فاڕیا، ئیسایچ وینمێ دنیا چێشش سەر ئامێنە، ھەڵبەت ئەشۆئانیچ واچمێ کە بەعزێ جە سانەکا سەروەختو دەسەڵاتیشانە نادادپەروەری و خراپەکاریشا کەردەن، وەلێم بەشێوێ فرەیی سانەکێ خەمەوەرێ ھەورامانی و خۆڵکەکەیش بیێنێ.

 سەرچەمە :مێژووی سانەکانی ھەورامان..قازی عەبدولا شەیدا (ھۆرگێلنیاش پەی سۆرانی سەریاس محەمەد)

 د.ناجح گوڵپی  11/8/2017