پەپو سڵێمانە

پەپو سڵێمانە

باڵندەی پەپوسلێمانە یان" پەپو " یەکیکە لە باڵندە بومیەکانی کوردستان دەتوانم بڵێم لەزۆربەی شوێنەکانی کوردستان  دەژین.

 بەئینگلیزی" Hoopoe " ناوی زانستی "  Upupa epops  "  بەعەرەبی پێ دەوترێت "هدهد" بەفارسی پێ دەوتری " هد هد،شانە بستر،مرغ سڵیمان ،پوپک "

پۆپنەیەک  یان کڵاوێک لەسەر سەریەتی ، بەئاسانی دەناسرێتەوە، ڕەنگی  سەرو مل وسنگی  قاوەی کاڵە، کڵاوەکەی خاڵی ڕەشی تێدایە، ژێرسکی سپیە،باڵەکانی سپی وڕەشە،کلکی ڕەش و سپیە.

فڕینێکی تایبەتی خۆی هەیە،باڵندەیەکی هێمن و لەسەر خۆیە، زۆر بەخێرایی لەسە زەوی دەروات ،هاوریی جوتیارانە، زۆر جار بە تەنها دەبینرێ لە کێڵگەو مەزراکاندا،جاروباریش بەجوت، هەرگیز بە پۆل نەبینراون، خواردنی کرمۆکەو مێروە زیانبەخشەکانە،هەندێ جار بۆقی بچکۆلەو مارمێلکەو شتی تر دەخوات، هەرژینگەیەک پاک بێت ئەو لەوێە، بۆیە شووێنی جێگیری نیە ،شووێن گۆڕکێ دەکات، بۆیە بە باڵندەیەکی کۆچەر ئەژمار دەکرێت، ڕاو ناکرێت چونکە گۆشتی ناخورێت.

شوێنی ژیانی ئەم باڵندە لە باشورو ناوەراستی هەردو کەرتی ئاسیاو ئەوروپا یە، هەروەها بەشێوەیەکی فراوان لە کەرتی ئەفریقا هەیە، ژیانی لە ناو دۆڵ و بەرزایی و ناو باخچەکان و ڕەزە مێو، دارە تاکەکان بەسەر دەبات،  واتە دبێت ئەو شووێنانە سەوزایی و ئاوی هەبێت تاکو  بتوانێ کرمۆکە  مێروە زیان بەخشەکان لەو شوێنانەد دەربهێنێت و بیان خوات .

هێلانە لە کونی دار، درزی بەردی گەورە ،هەندێ جاریش لە ناو کەڵەکی دیوار دروست دەکات، دەنگ و خوێندنی پەپو سڵیمانە زۆر هێمن و لەسەر خۆیە  دەلێ (پوپو،هوهو،هوپوهوپوو) .

ناوەندی تەمەنی پەپوسڵێمانە  (11یانزدە ) ساڵە، کێشی (50-80 ) گرامە.

زوازێ: نێرەو مێنگە  قەبارەیان وەک یەکە، بەلام مێنگە کەمێک بچوکتر و ڕەنگی کاڵترە، مێنگە ( 5-7) هێڵکە دەکات ،کاتی  هێڵکەو بەچکەکردن دەکەوێتە  نیوان مانگی  ( شووبات، ئازار تا کۆتایی مانگی  ئایار ) ، ماوەی (15-19) ڕۆژ لەسەریان کڕ دەکەوێ، هەڵناسێ لەسەر هێڵکە تا دەتروکێن، لەو ماوەدا نێرەکە خواردنی بۆ دەهێنێ ،بەچکەکان تا ماوەی (26-32) لەهێلانە دەبن لەلایەن دایکو باوکەوە بەخێو دەکرێن، پاشان دەچنە دەروە خۆیان دەەفرن و خواردن دەخۆن، کاتێک لەسەر هێڵکە کڕ دەکەوێت ئەو باڵندە بەهۆی بونی ڕژێنێک لەژێر کلکیەوە بۆنێکی ناخۆشی ڕەنگ ڕەش دەپرژێنێ و بلاو دەبێتەوە، تاکو مەترسی و هەڕەشە لەسەر بەچکەو هێلانەکەی نەمێنێ، بەو جۆرە دوژمنەکانی بێزار دەکات ونزیک نابنەوە لە هێلانەکەی وەک مارو ،مێرو، هەڵۆ، ڕیوی و پشیلە جۆرەها گیانەوەری تری دڕندە، هەروەها  بەچکەکانیش دەتوانن ئەو بۆنە بپرژینن.

لەکاتی کڕکەوتنی مێنگە لەسەر هێڵکە ،نێرە خواردنی بۆدەبات، دواتریش خواردن ئەدات بە بەچکەکانی، پەپوسڵێمان توانایەکی زۆری هەیە  لەدورەوە هەست بە بونی ئاو دەکات  هاوکات توانای هەیە لە کەشفکردنی ئاو لەژێڕ زەویدا  ،هەروەها لەکاتی مەترسی خۆ قوتارکردندا زۆر خیرا دەفرێ و هەندێ فێلی هەیە خۆی ون دەکات ،وەک خۆ هەڵسوان لە خۆڵو لم تا ڕەنگی بگۆڕێ وەک زەوی و دیار نەمێنێ لەبەرچاو،یان بۆنە پیسەکە دەپرژێنێ و لە چاوی روا چیەکە ون دەبێ.

درێژی باڵندەی پەپوسلێمانە نزیکەی 31 سم دەبێت، بەپی شوینی جوگرافی و ژیانی ڕەنگی کەمێک دەگۆڕی هەندێ جار قاوەیەکەی تۆخەو هەندێ جار کاڵترە، دەندوکی بەهیزو درێژە کەمێک چەماوەیە بەرەوخوار نوکی تیژە، باڵی کاتێ دەکرێتەوە نیمجە کەوانیە، کلکی چوار گۆشە دەردەکەوێ، قاچەکانی کورت وبچکۆلانەن، کڵاوەکەی دەکاتەوە لەکاتی مەترسی و بەئاگا هاتندا،هەروەها لەکاتی توڕە بوندا پەڕی ملی گرژ دەکات.

جۆرەکانی پەپوسلیمانە:

 زنایانی بالندە زانی لەسەر ئەوە کۆکن کە تەنیا یەک جۆر پەپوسلێمانە هەیە و پێنج ژێر ڕەگەزی هەیە، هەروەها لەروی پۆلینەوە کردویانن بە دوپۆلەوە :

1-       یەکەم  پۆلی پەپوسڵێمانەی ئەورۆئاسیا کە لە کەرتی ئاسیاو ئەوروپادا هەیە

2-      دوەم  پۆلی پەپوسڵێمانەی ئەفریقی، کەلە باکورو ناوەراستی ئەفریقا و دورگەی مەدەغشقەردا هەیە ، هەندێکیش پەپوسڵێمانەی مەدەغەشقەر بە پۆلێکی جیا دەزانن ، ئەم پۆلێنە  لەئەنجامی جیاوزی ڕەنگ و دەنگی پەپوەکاندا یە، ئەوانەی ئەفریقا رەنگیان جۆراوجۆرەو دەنگیان زیاترە، زۆربەی پەپوسڵێمانەکانی  ئاسیاو ئەوروپا لەکاتی زستاندا کۆچ دەکەن بۆشوێنە گەرمە سێڕەکان، بەلام ئەوانی ئەفریکا ناجولێن.

پەپوسڵێمانە لە بیروباوەڕی مرۆڤەکاندا:

لە قورئانی پیرۆزاد ناوی پەپوسڵێمانە هاتوە، هەروەها وەک لەناوەکەیدا دیارە ئەم باڵندە نامەی حەزرەتی سلێمانی گەیاندوە بە شاژن بەڵقیس  دەوڵەتی سەبەء و دوای یەکتا پەرستی لێکردوە، هەروەها لەئەفسانەی یۆنانیشدا باس لە پەپوسڵیمانە کراوە وچیرۆکێکی تراژیدی لەسەرە گوایە مرۆڤەکان دوای هەندێ ڕەفتاری خراپە لەگەڵ یەکتر خواوەند کردویەتی بەم باڵندەیە.

هەروەها لەلای خەلک و شاعیران دەرکەوتنی پەپوسڵیمانە بەواتای هاتنی بەهارو خێرو بەرەکەتو خۆشی دێت، بەڵام لە ولاتی فەرنسا بەجۆریکی تر باس لە پەپوسڵێمانە دەکرێ ،گوایە گێژو بڵحە، هەروەها لە سەدەکانی ناوەراست خوێنی پەپوسڵێمانە بەکار هاتوە لەکاری جادوگەریدا، هەروەها لە ولاتی فارسدا پەپوسلێمانە سەرقافڵەی باڵندەکانە بۆ لای سیمرغ ، لەولاتی میسری کۆندا بە باڵندەیەکی پیرۆزیان داناوە ، لە مانگی ئایاری 2008 دا لەیادی  60 شەستەمین ساڵیادی دامەزراندی دەولەتی ئیسرائیل ، ئەم باڵندەیە  هەڵبژێردرا بە باڵندەی نیشتمانی ئیسرائیل.

ئیسقانی پەپوسلێمانە:

لەکوردەواریدا و زۆرێک لەکەلتورەکان باسیان لە ئیسقانی پەپوسلێمانە کردوە، دوای توێکاری کردنی لاشەی ،دەتوانی ئیسقانی هەردوو باڵ و کلێنچکەی(کڵۆک)  دەر بهێنرێت و پاک بکرێتەوە دواتر تاقی دەکرێتەوە تا کو دەرکەوێ کام ئیسقان  وزەی کارۆ موگناتیسی تێدایە، دو جۆر تاقی کردنەوە هەیە لەناو ئاودا، لەناو ئاوی وەستاو یان ئاوی ڕۆیشتوو، هەر سێ ئیسقانەکە دەخرێتە ناو ئاوی ووەستا و لەناو پەرداخیک یان دەفرێکدا، ئەوە ئیسقانەی کە وزەی کارۆموگناتیسی تێدایە  سەر ئاوەکە دەکەوێ ،یان بەباری ستونیدا سەردەکەوێ،بەلام ئەوانی تر دەکەونە بنی دەفرەکە، هەروەها ئەگەر لە ناو جۆگەیکی ئاودا هەرسێ ئیسقانە دابنێی دەبینی ئەو ئیسقانەی کە  وزەی کارۆموگناتیسی تێدایە  دژ بە ئاراستەی ئاوەکە دەروات، ئەوانی تر ئاوەکە  دەیان بات وەک هەمووشتێکی ئاسایی، ئیسقانی وزەدار لە کۆتایەکەیدا بە زکماکی کونێکی تێدایە، زۆر جار ئەم ئیسقانە تەزویر دەکرێ  دەفرۆشرێ بەنرخی ئەسڵی.

سودی ئێسقانی پەپوسلێمانە:

زۆر کەس ئەم ئیسقانە هەڵدەگرێ وناو ومۆری خۆی لێ ئەدات،  بەهۆی بونی وزەی موگناتیسیەوە ئەو کەسە  خۆشەویست دەبێ لەلایەن خەڵکی ترەوە،کارو بارەکانی ڕۆژانەی ئاسان دەبن،خەڵك گوێ رایەڵی دەبن، دەسەلات و ڕزق و ڕۆزی  زیاد دەکات،کاریگەری زیاتر دەبێت لەسەر خەڵکانی دەوروبەری، دەکرێ ئیسقانەکە مۆر نەکرێ بەناوی کەسێکی تایبەتەوە،  دەلێن ئەگەر ناوی نرا بەناوی کەسێکەوە ،هەرکەس هەڵی بگرێ  سودەکانی پێچەوانە دەبنەوە.

د.ناجح گوڵپی  1/7/2016