تەوەن تاش (نەقاڕ)

تەوەن تاش (نەقاڕ)

تەوەن تاشتەی  کسمێ قەدیمی  گرد و بەشەریەتی بیەن، ئی کسمە جەهەورامان یاگێ سەرنج و گرنگیدای بیەن، چون فرەو ئامڕزاەکا  ژیوای جە تەوەنێ وەش کریێنێ.

 وەڵکەوتەی زانستی و پیشە سازی بی بایسو کەم کەردەی هەرمانەو دەسی جە گرد و بوارەکانە ، هەر پاسە کسم و نەقاری و تەوەن تاشتەی  کەمش کەردەن ،جە حاڵو ئیساینە کەم کەس ئی کسمشە ویر مەنەن،متاومێ واچمێ پیشەو کسم و تەوەن تاشتەی دلێنە شیەن، چون پێوستەیەکا ژیانی ئیسا  فاڕیێنێ و ئامرازی تەر بەکار مەیا جیاتی  ئامرازە تەوەنینەکا.

جە هەرمانەو تەوەن تاشتەینە  تەوەنی تایبەتە بەکار ئامێنە ،کە مەحکەمە و  نەترەکە و  زەریفە بیێنە، گر  تەوەنێ پەی نەقاڕی نمەشیۆ، کابرای تەوەن تاش بە شارەزایی وێش تەوەنەکێ ورچنۆ تا ئامرازی پێوستش چەنە ساز کەرۆ،هەورامان  جۆرێ تەوەنی خاسیش بێنێ چەرمێ و بریسکەدارێ پەنەشا واچێنمێ (تەون مەڕ مەڕ)، پەی فرەو هەرمانەکا بەکار ئامێنە چونکە  زەریفەو مەحکەمە بێ.

تەوەن تاش قوڵنگەی تایبەت و دەمدرێژ بەکار ئاوردەن پەی  چنیەیۆ و تاشتەی تەوەنەکا.

تەوەنتاش  وەختو وێش  ئی جۆرە ئامرازێشە دروسێ کەردێنێ کە پیوستی و هەرمان و کارو ڕوانەیشا پەنە پۆڕنان:

·         بانتلیر: جە تەوەنێ مەحکەمەوە پتەوی دروس کریۆ ،بەماوە وچن ڕوا تەوەنتاش بە وێش و قوڵنگەکەیش هەتا  زەریف  تەوەنێ وردە وردەی چنۆوەو  تاشۆش تا شێوە  و  تەشک و بانتلیری دروس کەرۆ، ساف و ڕێک هەر چوار دەورۆ لولەیی، ئینجا ئی سەرو ئەوسەرۆ دوێ وڵێ کەرێ پەی ئانەی جەنجەڕش گیرکەری وەنە  و  بە ئاسانی بانەکەی تلنی، متاوی بانتلیر بێ  وڵ دروس کەری و بەقاچ بانش پەنە تلنی،  بانتلیر متاوی بە قەوارەی گەورە وەشکەری  پەی بانێ کە ڕوبەرەکەش فراوان بۆ، هەر پاسە متاوی گولانەتەر دروسش کەری پەی بانی گولانەی،بەپاو پیوستی، چی دمایۆ کە چیمەنتۆ (سیمانت) پەیدا بی شارەکانە بانتلیر بە  سیمانت و لم دروس کریا و جیا وڵەکاش دوێ شێشە ئاسنێش کەرێنێ پۆرە پەی گیر کەردەی حەبلێ  جیا جەنجەڕی.

              

·         هارە: هارە  یان دەسهاڕ  جەتەوەنێ مەحکەمێ و پتەوی درۆس کریۆ ، مەشۆ تەوەنەکێ فرە پتەوە و ڕەقە بۆ تا زوو نەڕێزۆ ، هارەی گەورە پەی ئاساوی دروس کریان ( ئاساوە تەوەنینە)،( هەڵبەت  جۆتێ هارێ )،جە دێر زەمانۆ خەڵک پەی هاڕای  گەنم و یەوە  جەڵتوک فرەو  بەرهەمە کشتوکیاریەکا بەکار ئامان، هەر وەخت هارەو ئاساوی ساف  بۆنە و خاس  هاردی نەهاڕۆ  تەوەنتاش بەرا بە قوڵنگەکەیش دوبارە چنۆشۆ و زبرش کەرۆوە ،ماچا ( میراسش کەرۆ) ،هارەی دەسی گولانەن ( چێر هارە و سەرهارە) چێڕ هارە ولێ ئینا دلێ راسەشەنە  دارێش کۆیان پۆرە،  سەرهارە دلێ راسەنە  دیماندەر کریان تا بلۆنە دلێ هارەکەی تەری و دەورو دارەکەیرە خولێۆوە،  هەرپاسە یاگە دەسێوەش هەن  کە دارێش کۆیان پۆرە پەی خولنایۆ هارەکەی و  هاڕای ساوەری و  وڵۆشێ و چیوی تەری.

      

·         دۆڵە: دۆڵە  جەتەوەنێ  سەخت و ڕقێ وەشە کرێنە، تەوەنێ  تەختەو  قایمە مەترێ پان و نیممەتر بەرزە  ،یان بە پاوپیوستی ،دلێ راسەنە  بە قوڵنگە هۆڕش کڵاشا یان چاڵیش کەرا ،دمایچ جە تەوەنێ تەرێ دەسەدۆڵش پەی وەش کریان ،دەسە دۆڵێچ مشۆ ساف و پەڕ دەس بۆ ، دەسەدۆڵ  یانی دۆڵە کوۆ، دۆلە گەنمێ و ساوەرو ،تشەسماق، هەڵبەت  دمای تەر کەردەی گەنمو ساوەرکەی  دلێ دۆڵێنە کۆیۆ تا جوان تۆکڵەکەش پۆلابشۆ و ئینجا  ساوەرکەی هاڕی بە  هارە، گەنمەکێچ تۆکڵش لامشۆ و پەی  گەرمڵەینێ ( گەنمە کۆیا)، سماقیچ پەی پاککەردەیش،  هەرپاسە  کوتە  یچ بە دۆڵە وەش کریان ( تفی و وەنی ) ،هەرپاسە تفی وشکێ  بەدۆلە  کۆێنێ پەی واردەی (هاردەتف ) ،بەشو ئاژەڵیچ دریان.

·          جەدێڕ زەمانۆ تەوەنیشا تاشتێنەو تیژەشا کەردێنە پەی وێ پارێزنای  پێسە ڕمی ، یان پەی  راوکەردەی گیانەوەری کیوی، درۆس کەردەی پەیکەری ، وێنە و  سەرو تاشە زلەکا،ئینە گرد هەرمانەو تەوەنتاشتەینە.

فرەو دەگاکا  هەورامانی تەوەن تاش (نەقاڕ)  ش چەنە بیەن ،دەگاوگوڵپی جەویرەوەری منەنە  ڕەحمەتی (سەی حەسن سەی ڕەشید) ،نەقاڕی  دەس ڕەنگین و کارامەو بەتوانا بێ، پیوستیەکا ژیان و دەگێ جە تەوەنێ وەش کەرێ ،هەرپاسە  جە دەگاکا تەری وە ئێنێ شۆنیش پەی  میراسو ئاساوی.

د.ناجح گوڵپی 1/11/2016