ژەهرەکان ...السموم ... ..toxins - poisons :
کورتە:
ژەهرەکان
بابەتێکی زانستیە بەکورتی باس لە وشەی ژەهر و پیناسەی ژەهر و ژەهراوی بون و جۆرەکانی ژەهر دەکات، لەم نوسینەدا باس لە میکانزم و چۆنیەتی کارکردنی ژەهرەکان
نەکراوە لەسەر جەستەی مرۆڤو گیانلەبەران یان لەسەر ژینگە هەروەها باس لە چارەسەرو خۆپاراستن نیە ،ئەوانەهەڵدەگرین بۆ نوسینێکی تر.
ژەھر (toxin ) : مادەیەکی " زەهراویە " لە ناو
خانەی زیندو یان بونەورە زیندوەکاندا دروست دەبێت وەک بەکتریا،کەڕو، درەخت ، یان
لەسەرچاوەیەکی کیمیایەوە دروست دەبی، ژەهرەکان گەردیلەی بچوکن پێکهاتەی (چەوری یان
پڕۆتینیان) هەیە دەبنە هۆی نەخۆشی لەئەنجامی
بەرکەوتن یان هەڵمژینی لەلایەن جەستەوە
دواتر کارلێکیان لەگەڵ ئەنزیمەکان
و پێشوازی کەرەکان لەخانەکانی لەشدا، یان دەکرێ بوترێ ئەو مادانەن کە دەبنە هۆی
نەخۆشی و تێکدانی کارو زیندەچالاکی لەش، ژەهرەکان کاریگەریان جیاوازە لەسەر جەستەی
مرۆڤو گیانلەبەرەکان، هەیانە کەمە وەک پێوەدانی
هەنگ،هەشیانە کوشندەیە وەک زەهری
بوتلینیوم،ھەندێ ژەھریش کاریگەریو توانایی چەندجارەی (چەکی کیمیایی دەمارە)،زانای
زەهر زانی "باراسیلسۆس1493-1541 )
دەڵی هەموشتێک زەهراویە ،تەنها جرعەکەی ناژەهراوی بونی دیاری دەکات.
وشەی (زەهر toxin ) لەروی زمانە وانیەوە:
بەداخەوە لەزمانی کوردیدا تەنها وشەی" ژەهر-زەهر" مان هەیە بەلام لە زمانەکانی تردا وەک ئینگلیزیو
عەرەبی چەند وشەیەکی تر هەیە هەمان مانای
هەیەو بەپێی جۆری سەرچاوەی
ژەهرەکانو کاریگەریەکانی لەسەر خانەخوێکە یان ژەهرە دروستکراوەکان ،بۆ
نمونە بەعەرەبی "ذیفان toxin
" بەو ژەهرانە دەوترێت کە
بەکتریا،درەخت،ئاژەڵەکان بەرهەمی دەهێنن ،
یان ئەو ژەهرەی کە مار بۆ پاریزگاریو بەرگری لەخۆ دەیکاتە ناو گیانەوەرێکی تر پێ دەوترێت "زعاف السم venom
).
ژەهر
جیادەکرێنەوە لە هۆکارە کیمیایەکان کە ژەهراوین ئەویش لە ڕێگای چۆنیەتی دروستکردنیانەوەیە
، ناوی (ڤینۆمvenom ) کە هەمان مانای ژەهری هەیە بەلام بە
کاریگەریەکی کەمتر و بە بەراورد لەگەڵ ناوی ( تۆکسین toxin )،لەهەمان کاتدا هەردوکیان دەبنە هۆکاری تێکچون
لە کاری ئەندامەکانی لەش (نەخۆشی)، واتە ئەم زەهرانە بەشێوازی بایۆلۆجی دروست دەبن، هەر لەسەر ئەمەش
کاتی خۆی ناکۆکی هەبو لەنیوان هەردو گەورەهێز ( پەیمانی ناتۆ و پەیمانی وارسۆ) کە ئایا ژەرەکان هۆکاری کیمیاین
یان بایۆلۆجی؟ بۆیە ناتۆ هۆکاری بایۆلۆجی ناونا،
وارسۆش و جەندین وەلاتی تر بە هۆکاری کیمیایی ناو زەدی کرد.
بۆچونی
خاچی سوری نێودەولەتی بە پێی پەیماننامەی چەکی بایۆلۆجی کە دەڵێ " ژەهر
بەرهەمی بونەوەرە بجوکەکانە وەک بەکتریا، هەنگ،،،،هتد ، بەپێچەوانەی "هۆکارە
بایۆلۆجیەکان " (چەکی بایۆلۆجی ) کە ناتوانن خۆیان نوێ بکەنەوە دوبارە زیاد
بکەن، بۆیە لەدوای مۆرکردن و پەیوەندی کردن بەو پەیماننامەوە هیچ ناکۆکیەکو
بۆچونیکی جیاواز لەسەر ( زەهر و هۆکاری بایۆلۆجی) یان بەشیوەیەکی تر چەکی بایۆلۆجی نەما و بۆ هەمولایەک روون
بویەوە.
لەمادەی 18 دەستوری ئەمریکا بەمشیوەیە پیناسەی
زاراوەی زەهر toxin
دەکات " بەرهەمی گیانلەبەرەکان animals،
درەختەکان plants بونەوەرە وردەکان microorganisms "
هەندێ زاراوەی تایبەتی زەهراوی بون هەیە کە
تایبەتن بە شوێنێکو ئەندامێکی تایبەتی جەستە، وەک
( هیمۆتۆکسین hemotoxin
کە دەبێتە هۆی شی کرنەوەی خرۆکەسورەکانی لەش hemolysis ) ، ( فۆتۆ تۆکسین phototoxin دەبنە هۆی هەستیاری بۆ تیشکی خۆر واتە خۆر
بردنت توش دەکات ).
بە جۆرێکی تر زەهرەکان دابەش دەکرێن بۆ (
زەهری دەرکی "
exotoxins
"کە لە لایەن بونەوەرێکەوە دەر ئەدرێت وەک مار،هەنگ ،
زەهری ناوەکی " endotoxins
" وەک زەهری بەکتریا کە لەناو خانەکانی لەشدا دەری ئەدات.
بایۆ تۆکسین (biotoxin زیندە زەهر ) : بەو زەهرانە دەوترێ کە سەرچاوەکەیان زیندەوەرە، چەند جۆرێکی
هەیە وەک ( fungalbiotoxins زیندە زەهری کەڕوەکان ، مایکۆتۆکسین mycotoxin)
یان (زیندە زەهری میکرۆبەکان
microbial biotoxins ، زیندە زەهری درختەکان plant biotoxins ، کورتە زیندە زەهری فایتۆ تۆکسین short phyto toxins ،
زیندە زەهری گیانلەبەرەکان animal biotoxins ).
زەهری بەکتریا کە لەناو لەشدا دەری ئەدات
هۆکارە بۆ نەخۆشی، ئەویش بەندە بە رادەی بەرگری لەشی خانە خوێکەوە،ئەگەر بەرگری
کەم بێت رادەی ژەهراوی بونی زیاترە.
زیندە زەهرەکان جیاوازی زۆریان هەیە لە
مەبەست و میکانزمی کار کردنیان، نمونەی ئەو ژەهرانەی لەکاتی هیرشو پەلامار و
راوکردندا دەر ئەدرێت وەک زەهری مار
وجاڵجاڵؤکەو،سورپیاز،یان ئەو ژەهرانەی کە لەکاتی بەرگریدا بۆ خۆپاراستن
دەرئەدرێن وەک زەهری هەنگ،زەردەوالە، زەهری
بۆق.
ژینگە زەهر environmental toxins مەبەست لە و زەهرانەیە کە ژینگە پیسدەکەن و
لەئەنجامی بەرهەمی کارخانەکان و پاشماوەی پیشەسازیەکان کارکردنی مەکینەکان ،ئۆتۆمبیل ، پێناسەی ژینگە زەهر بەهیچ شیوەیەک
لەگەل پێناسەی زەهرەکاندا نایەتەوە کە پێشتر باس کراوە.
ژەهری درەخت plant toxin :ئەو زەهرانەیە کە درەختەکان دەری
ئەدەن،یان لەدرەختەکانەوە دەرئەهێنرێن،نمونە زەهری ڕایسین (ricin ) کە لە
تۆوی (ناوکی) بەری گەرچەک دەرئەهێنرێ لەکاتی دروست کردنی ڕۆن گەرچەکدا،
ژەهراوی بوون toxicity : یان {poisoning )
واتە پلەی زیان پێگەیاندنی زەهر لەسەر ئەندامێکی جەستەی گیانەوەر،یان کاریگەریو
زیان پێگەیاندنی تەواوی مادەی زەهر لەسەر
هەموو لەشی گیانلەبەرەکە، یان مادەیەک ژەهری تیدا بێت واتە ژەهراویە.
"زەهر زانی toxicology " بە واتای
کاریگەری زەهر لەسەر لەش پیناسە بکرێت،،نیشانەکانی ژەهراوی بون، چارەسەرکردنی
ژەهراوی بون و دەس نیشان کردنی نیشانەکانی ژەهراوی بوون، کە بەندە لەسەر بڕی ئەو
زەهرەی کە دەچێتە لەشەوە (جرعە) ،تەنانەت ئەگەر
ئاویش لە ئاستی خۆی زیاتر بخوریت دەبێتە هۆی زەهراوی بون ، یان ژەهری مار
هەندێ جار بڕێکی کەم دەچیە لەشەوە لەکاتی پیوەداندا ،ئەوکات کاریگەری ژەهرەکە کەم
یان دەریش ناکەوی، بۆیە دەکرێت لە سەر بناغەی رادەی ژەهراوی بون بکرێت بە جەند بەشێکەوە،ژەهراوی
بونی زۆر یان کەم، بۆیە رادەی ژەهراوی بون
بەیەک پێوەر پێوانە ناکرێت،بەندە بە
ڕیژەی ژەهرەکەو بەرگری لەشی گیانلەبەرەکە، هەروەها ژەهرە کیمیایەکان، هەر
یەکو جۆرە کاریگەریەکی هەیە لەسەر گیانلەبەرەکان،ئەویش بەهەمان شیوە بەندە بە بڕ و
بەرگری لەش و تەمەن و هەندێ بارو دۆخی تریش.
جۆرەکانی زەهر types of toxins
1.
ژەهری کیمیایی " chemical
toxicants
" بریتین لەم مادانە ، "مادە نا
ئۆرگانیەکان وەک جیوەو رەساس، یەکەم ئۆکسیدی کاربۆن، و مادە ئۆرگانیەکان وەک ئەلکهول مەسیل،زۆربەی دەرمانەکان.
2.
ژەهری بایۆلۆجی "biological toxins
" زۆرێک لە گیانلەبەرەکان ژەهر دەڕێژن ،بەکتریا، مشەخۆرەکان، لەوانە ژەهری کزاز،بۆتیلینیوم، ئەمانە بە مانا
فراوانەکەی ژەهراوی بونە،بەلام لەهەمانکاتدا بە نەخۆشی ناو دەبرێن،هەم کاریگەری
بەکتریاکەو هەم کاریگەری ئەو ژەهرەی دەری ئەدات ئەژمار دەکری، نمونەی(Botulinum toxin ) ژەهری بۆتولینیوم کە ژەهراویترین جۆری زەهری بەکتریایە لە لایەن بەکتریای (clostridium botulinum ) وە دەرئەدرێت، کاتێک کە خواردن بە شێوازی دروست هەڵناگیرێت
ژەهراوی دەبێت بەم بەکتریایە هەر کەس بیخوات
ژەهراوی دەبیت و بۆی هەیە بیکوژێت،
3.
ژەهری فیزیایی "physical toxicants " ئەم مادانە لەبەر
سروشتە فیزیایەکەیان تێکەڵاو بوون لەگەڵ
کارلێکە یان کارە بایۆلۆجیەکاندا پەیدا دەبن وەک زەهری (تۆز و غوباری غەلوز،ڕیشاڵی
ئەسبیست،هاڕڕاوەی دوەم ئۆکسیدی سلیکۆن) ئەمانە ئەگەر بەردەوام هەلیان مژین کوشندەن
لەکۆتایدا.
4.
تیشک " Radiation
" تیشک کاریگەری ژەهراوی بونی هەیە لەسەر گیانلەبەەران ووەک تیشکی گاما
،مایکرۆوەیڤ
ژەهری کیمیایی: chemical toxics(toxic chemical )
ژەهری کیمیایی چیە؟ هەر مادەیەکی کە ببێتە هۆی پیس بونی ژینگە یان
زیان بەخش بێت بە تەندروستی مرۆڤ و گیانلەبەر ، ئەویش لە رێگای هەڵمژینی یان خواردنی یەن بەرکەوتنی بە پێست.
زۆرێک لە پێوستیە سودبەخشەکانی ماڵەوە
تارادەیەک ژەهراوین ، وە پێوست دەکات بەکاریان بهێنین، ناتوانی خۆمانیان لێ
لابدەین ،بەڵام دەبێت بە پێی ئەو زانیاریانەی کەلەسەریان نوسراوە مامەلەیان لەگەڵ
بکەین لەکاتی بەکار هێنانو دواتریش فڕێدانی بوتلە خاڵیەکان، بۆ نمونە:
1.
پاککە رەوەکان( cleaner drain)
ئەو مادانەی بەکار دەهێنێرن بۆ سڕینو پاکردنەوە
2.
پاکژکەروەکن (laundry
detergent ) وەک تایتو سابون بەهەموشیوەکانیەوە شلو تۆزو
3.
ڕوپۆشو مادەی بریقەداری کەلو پەلەکانی ناومال " پۆڵش "(furniture polish
)
4.
گازۆلین gasoline(بەنزین)
واتە بەنزینی هەڵگیراو لەناو تانکی سەیارە هەتا لەناو دەبەو شتی تریش
5.
مێروکوژەکان)
pesticides
) زۆریک لەمالەکان میروکوژ بەکار دەهێنن ( دەرمانی مێش و مێشولەو
مێرولەو سیسرگ ...هتد)
6. ئامۆنیا( ammonia ) ئەگەر هەبێ لەهەندێ مال
7.
مادە پاککەرەوەکانی تەوالێت ( toilet bowl cleaner
)،یان پاککەروەکانی کلس و کاشی ناوماڵ
8.
ڕۆنی مەکینە" motor oil
" ( ئایا ڕۆنی مەکینەی ماشین بێ یان هی مولیدەی
کارەبا یان هی چەورکردنی ئامیرەکان)
9.
پاککەروەی ئەلکەهول "rubbing alcohol " بۆ نمونە لەکاتی پاککردنەوە و سڕینی شوینی دەرزیلێدان ئەویش بەشی خۆی ژەهراویە.
10. سپی کەرەوە
( bleach ) هەندێ مادە هەیە بۆ سپی کردنەوەی کەوچکو سینیو پیوستیەکانی مال وەک ( سۆدیۆم
هایدرۆکلۆراید و هایدرۆجین پیرۆکساید ، مادەی کلۆریان تیدایە.
11.
باتری " battry
acid " هەموو باتریەکانی ئۆتۆمبیل ترشی فۆسفۆریکی تیدایە و ژەهراویە، هەروەها
ئیستاس باتری مۆبایلو لاپتۆپ وئامیرەکانی تر کە بارگە وەردەگرن ئەوانیش ژهراوین .
ژەهری کیمیایی سروشتی : natural chemical toxics
زۆرێک لەمادە ژەهراویە کیمیایە کان بەشێوەیەکی
سروشتی هەن وەک هەندێک لە درختەکان مادەیەکی کیمیایی دەرێژن بۆ
بەرگری لەخۆیان دژی نەخۆشی کە هۆکارەکەیان
جۆرەها مێشوڵەو میروی وردە، هەندێک گیانەلەبەر جۆرە ژەهرێک دەر ئەدەن بۆ
خۆپاراستنو گرتنی نێچیرەکانیان ، هەندێ جاریش لەئەنجامی زیندەچالاکی (میتاپۆلیزمی
) خۆراک هەندێ مادەی ژەهراوی لە لەشدا دروست دەکات، هەروەها هەندێ مادەو کانزا لە سروشتدا
هەن و ژەهراوین.
نمونەی چەند ژەهریکی سروشتی:
1.
جیوە (زئبق
mercury ) مادەیەکە لەسروشتاد هەیە و ژەهراویە بۆ
گیانلەبەرەکانو مرۆڤیش
2.
ژەهری مار
( snake venome )
3.
کافائین
لە ناو قاوەو چایی ،کۆکا کۆلا
4.
زەرنیخ (arsenic
) کانزایەکە بەشیوەیکی سروشتی هەیەو
ژەهروای بون دەخاتەوە
5.
ڕایسین(ricin
) ژەهرێکی تایبەتە لە تۆوی گەرچەکدا هەیە ،لەکاتیکدا لەم دەنکانە ڕۆنی گەرچەکیش
دەگیرێت و سودی تەندروستی هەیە .
6.
پیترۆڵ (petroleum
) پیترۆلی خام لە مادەی هایدرۆکاربۆنی پێک دێت و مادەی ژەهراویشی تیدایە دواتر
دەپاڵێورێت بۆ بەنزین و گازو نەوت و گەلێ پێکهاتەی تریش
7.
کبریتی هایدرۆجین (hydrogen sulfide
) گازێکی بێڕينگە بۆنی هێڵکەی لێدێت،لەئەنجامی کارلێکی ترشەکان لەگەڵ کبریت دا
پەیدا دەبێت، نمونەی ئەم گازە لەو کانیاوانەی کە لەگڵ ئاوەکەدا کبریت هەیە (گەڕاوی خورماڵ ).
8.
کلۆر ) chlorin
) مادەیەیەکە بەشێوەی تۆزو شلو گاز هەیە و ژەهراویە بۆ مرۆڤ، " کلۆری جل پاککردنەوە
" ، چەکی کیمیایی کلۆرینی لێ دروست دەکرێت.
9.
دوکەڵ ( smoke
) هەر دوکەلێک لەئەنجامی سوتاندی هەر مادەیەک کە بەرز دەبێتەوە و هەڵی دەمژین
ژەهراویە
ژەهری کیمیایی دەسکرد لە کارخانەو
پیشەکاندا:
لەکاتی کارکردن لەکارخانەکانداو هەندێ پیشەی دەستی چەندەها ژەهر لەناو ئەو
مادانەدایە کە ڕۆژانە هەڵسوکەوتیان لەگەڵ دەکەینو بۆ تەندروستی مرۆڤ ترسناکە،وەک
مادەکانی تاقیگە ، کە مادەی پاکو خاوێنن ،نمونەی ئەم مادانە :
1.
ئەسیتئەڵدیهاید " Acetaldehyde
" جۆرێکە لە ئەڵدیهایدەکانو جەندینمادەی
تری لێ دروست دەکرێت
2.
ئەسیتۆن
"acetone " مادەیەکی توێنەرەوەیە لەبواری جوانکاریدا بەکار دەهێنرێ و
ژەهراویە
3.
ئەکرۆلین "acrolein
" جۆریکە لەئەڵدیهایدەکان بێڕەنگەو بۆندارە
4.
برۆم
"bromine : کانزای برۆم
5.
کلۆرین (chlorine
) مادەی کلۆر
6.
سیانۆجین "cyanogen "
لەهەندی کارو باری کارخانەدا ئەم مادە بەکار دەهێنرێت و کە مادەیەکی
ژەهراویە
7.
ئایزۆ پرۆپیل ئەلکەهول (isopropyl alcohol
) هەمان مادەیە بۆ پاکژکردنەوە بەکار دەهێنری
8.
لیمۆنین (l-lemonene
) مادەیەکی کیماییە ،لەدروست کردنیدا توێکڵی لیمۆی تێدەکەن بۆیە زۆر بۆنی لیمۆ
ئەدات،بۆ پاکژ و سڕینەوە بەکار دێت.
9.
هایدرۆجین پیرۆکساید "hydrogen peroxide %35 " مادەیەکی پاکژ کەرەوەیە
پۆلێنکردنیکی تر بۆ جۆرەکانی
ژەهر:
پێشتر
جۆرەکانی زەهرمان باس کردوە بەلام
بەپیوستم زانی پۆلێنێکی تری زەهەرکان باس بکەم بە کورتی:
1. بەپێی دۆخی فیزیایی : وەک
- ژەهری گازی ،دوەم ئۆکسیدی کاربۆن
-ژەهری شل وەک
ژەهری مار
-ژەهری ڕەق وەک ژەهری کانزای بولونیوم polonium تیشک
ئەداتەوە
2.
بەپێی سەرچاوەکەی
***زەهری
سروشتی وەک
-
ژەهری درەختەکان
-
ژەهری کەڕوەکان
-
ژەهری بەکتریا
-
ژەهری قەوزەکان
-
ژەهری مار،دوپشک،هەزرا پێ
-
ژەهری کانزاکان وەک زەرنیخ و قورقوشم و کوباڵت
*** ژەهری
دروستکراو وەک
-ژەهری
کیمیایی کە لە مادە پاک کەرەوەکانی ماڵدا هەیە
3.
بەپێی کاریگەریەکانی لەسەر لەش:
-
ژەهرە سوتێنەرەکان (تیژەکان ) کە راستەوخۆ کاردەکەنە سەر خانەکانی لەشو تێکو
پێکیان ئەدات وەک (ترشی هایدرۆکلۆریک و
سۆدیوم هیدرۆکساید.
- ژەهرە ڕووشێنەرەکان:
دەبنە هۆی سوربونەوەی خانە ڕوپۆشەکانی ناوەوەی لەش وەک ( زەرنیخ،زنک،فسفور )
- ژەهرەی خوێن :
ئەوژەهرانەن کە کاردەکەن سەر کاری خوێن
وەک ( سیانیدی هایدرۆجین ) ،خرۆکە سورەکان لەکار دەخاتو ناتوانن ئۆکسجین
بگوازنەوە .
ئایا هەموو مادە کیمیایەکان
ژەهراوین؟
ناتوانرین بلێن هەمو مادە کیمیاەکان ژەهراوین
یان ژەهروای نین،جونکە بەندە بەهەندێ
هۆکار لەوانە " بەرکەوتن چەندە لەگەڵ مادەکە،بڕی ئەو مادەی کە وەری دەگری یان
دەیخۆی جرعە " لەگەڵ جۆری گیانلەبەر
، تەمەن و ڕەگەز .
بۆنمونە ئاو ئەگەر رادە بەدەر بیخۆین ئەویش
ژەهراویە، یان هەندێ شوکولاتە ئەگەر مرۆڤ بیخوات ئاساییە بەالام سەگ ژەهراوی
دەکات،بۆیە لەهەندێ ڕووەوە مادە کیمیاکان ژەهراوین چونکە لەجرعەی(خواردنی) کەم دا بێ کاریگەرن بەلام
ئەگەر خواردنیا زیاتر بکرێ ئەوا ژەهراوین،لەکاتیکدا کە دەزانین مادە کیمیایەکان پێوستین
بۆ لەش، بۆ نمونە مادەی ئاسن بۆ لەش پیوستە بۆ دروست کردنی خانەکانی خوێن بەلام
ئەگەر زیاد لەپیوست بخوریت ئەوا ژەهراویە.
مێژووی ژەھر لەململانێ و جەنگدا:
بەدرێژایی مێژوو مرۆڤ ژھری بەکار ھێناوە وەک چەکێک بۆ سەرکوت ولەناو
بردنی دوژمنەکانی،نەیارەکانی، بەتایبەت لەکاتی ململانێ دەسەلاتدا،ژەھریان
دەرخواردی پاشاکان داوە تا خۆیان بچنە شوینەکانیان، یان وەک سزایەک نۆشکردنی ژەهر
سەپینراوە بەسەر زیندانیاندا، بۆیە هەردەم لە بیری ئەوەدا بوون کە تونایی ئەم چەکە
پەرە پێ بدەن و بیکەنە چەکێکی کاریگەر و کۆکوژ، لەبەرئەوە لەسەرەتای سەدەی
نۆزدەهەمەوە گرنگی زۆری پێدرا و دەولەتانی زل هێز بەرهەمیان هێنا، بەلام لەکاتی
بەرهەم هێنانو هەڵگرتنیدا توشی گەلێ گرفت بونەوە
بۆنمونە خەرجێکی زۆری دەوێ تا بڕێکی باش زەهری بەکتریایەک بەرهەم بهێنی بە بەراورد لەگەڵ جەکی کیمیایی
(دەمار)، هەروەها کارتیکردنی گەرما و خراپ
کردنی هەندێک لەزەهرەکان گرفتێکی تر بوو، بۆیە ئەمریکا لەسالی 1960 دا هەموو
هەڵگیراوە کانی لە چەکی زەهری لەناو
برد، ژەهرەکان لە بواری پۆلێنی چەکدا
دەچنە خانەی چەکی بایۆلۆجیەوە.
بەڵام
لەدوای سالی 1970 تەکنۆلۆجیای پێشکەوتوو پەیدا بوە کە دەتوانێ گۆرانکاری لە
پێکهاتەی ژەهرکاندا بکات و بەرگەی گەرماو فشارەکانی تریش بگرن، بۆیە بەرهەم
هێنانی زەهەرکان وەک جەکێکی بایۆلۆجی پەرەی
پێدراوە.
بەپێی
بەڵێننامەی ساڵی 1972 کە باس لە قەدەغەکردنی بەرهەم هێنانی چەکی بایۆلۆجی دەکات
لەوانەش جەکی زەهراوی ،هەروەها لە
پەیماننامەی جنیف لەساڵی 1925 کە باس لەجەکی بایۆلۆجی دەکات هاوکات مەبەستیشی چەکی
زەهراویە و قەدەغەکردنیەتی ، هاوکات ڕێکخراوی قەدەغەکردنی چەکی کیمیایی باس لە
قەدەغەکردنی چەکی بایۆلۆجی دەکات لەگەڵ جەکی زەهر دا.
زۆربەی
ژەهەرەکان لەئاوی مەیلەو تفتدا
پیکهاتەکەیان تێک دەچێتو کاریگەریان نامێنێت،هەروەها لەگەڵ پاکژ کەروەکانیش
بەهەمانشێوە.
درێژەی هەیە
د.ناجح گوڵپی 8/6/2017
سەرچاوەکان:
