یادو
ڕوٙو زوانو ئەڎاینە و دروس نویستەی
جە
یادو ڕوٙی جەهانی زوانو ئەڎێنە، باسو نویستەیما کەرد، ئتر سەرش نەلایمیٛ، هامڕێ
واتشا وەرگیری جە کەسی نەکەردیٛ، چەنی منویسانیٛ با بنویسانیٛ. هەڵبەت ئی پەیلوایە
من بەهەڵەش مزانوٙ، چون نیشانیٛ ڕوٙی بنەڕوٙوە دیارەنە. ئەگەر بەلاری و بە هەروٙڵی
بنەڕەتو نویستەی ببڕمیٛ، ئەکید دیوارو زوانی لار بەرمشوٙ، چندە یاگێوە لەمە مەڎوٙ،
ئاخرەکەش نەسیبش وڕاین، چون وەرگەو فاڕو جمەکاو کەش و هەوای وەرویٛ
و وارانی نمەگیٛروٙ. ئێمەی هەورامی هەکە ئەوەجەما بە نویستەین بوٙنەو پاراستەیو
زوانەکەیماوە، مەشوٙ سەرەتاوە بە ڕاسی و دروسی نەممیٛوەنە. خوٙ ئینە دوای و چەنای
نیەن هەرکەس چەنی ماچوٙ با بواچوٙ. ڕاگاو ڕیٛبازو نویستەی جیاوازەن جە دوای.
نویستەی ملکەچەن پەی بڕێ کوٙت و بەندا کە دەسورو زوانەکەی سەپناینیٛ، پیٛسەو
بەکارئاوردەی پوٙلەواتەکا (نامیٛ، یاگەگیرونامیٛ، یاوەرنامیٛ، کەردەوە،
یاوەرکەردەوە) یاگیٛ ویٛشانە بە دروسی، خاڵبەندی و... چی یادو ڕوٙو زوانو ئەداینە
بڕێ نمونیٛ مەوزو وەروچەماو قەڵەم بە دەساو هەورامانی تا پیٛوەرە تەتڵەو ویٛچنێ
خاسشا بکەرمیٛ. پەی نمونەی یوٙ جە کوٙنیشتەکاو ڕوٙو زوانو ئەدێنە، چندە جارێ ئی
واتیٛشا واوەی کەردیٛوە.
پاریٛزناو
زوانی. کە هەڵەن. ڕاسەکەش (پاریٛزنای زوانی) ڕاستەرەکەش (پاریزنایو زوانی).
ژیواو
ئینسانەکا. کە هەڵەن. ڕاسەکەش (ژیوای ئیسانەکا) ڕاستەرەکەش (ژیوایو ئینسانەکا).
بەین
بەردەو زوانەکا، هەڵەن، ڕاسەکەش (بەین بەردەی زوانەکا)، ڕاستەرکەش (بەین بەردەیو
زوانەکا)، هەرچندە هەورامینە بەین بەردەی نیەن، هوٙرگیٛڵنای داماگی فارسین.
هەورامینە (دلیٛنە شیەی-دلیٛنەبەردەی زوانەکا) هەن.
کوشتەو
زوانی، هەڵەن، ڕاسەکەش (کوشتەی زوانی)، ڕاستەرەکەش (کوشتەیو زوانی).
وەشکەردەو
دەوڵەتەکا، هەڵەن، ڕاسەکەش (وەشکەردەی دەوڵەتەکا)، ڕاستەرەکەش (وەشکەردەیو
دەوڵەتەکا).
واناو
زوانەکەیما، هەڵەن، ڕاسەکەش (وانای زوانەکەیما)، ڕاستەرەکەش (وانایو زوانەکەیما).
هەرکەس پەرسێش هەنە ئامادەنان پەی زیاتەر ڕوٙشنکەردەی.
ئی
جوٙرە دەسەواتیٛ کە چەمەشا وەڵیٛوە بەکارئاوردەن فرە فریٛبیٛنیٛ و بە هەڵە یاگیٛشا
گیٛرتیٛنە، سەربارو ئانەی وەڵتەر چی بارەوە موچیاری و ڕوشنکەردەیم دان وەلێم کەسی
نەمسان. من گلەییٛشا وەنە نمەکرو چون تا ئیسە زوانو هەورامی بەشیٛوەی زانشتی
وەنگانە یان یاگانی تەرنە نەوانیان. هەرپاسە ئانیٛ هەکە دلسوچنانە خولو فیٛربیەی
زوانو هەورامی مکەراوە جە دنیای قەسالەینەن پسەو (تلگرام، فەیسبوک...) بە داخەوە
کە فەقیریٛنیٛ جە بارو زانشتی و دەسور زوانو هەورامیوە پەوکای بڕێووە جە ئەرکەکاشا
بە هەڵە لوان وەرۆ و چارەکەردەیچش سەختەن. وەنیاری تازە ئەجوٙش تەنیا ئا ماموٙساشە
جە زوانو ئەڎایش-هەورامی مزانوٙ، ئتر کەسی تەر پەیش نیەن باسو هیچی بکەروٙ.
نویسا-بنویسی
هەورامیما هەن چندە کتیٛبێش نویستیٛنیٛ، شعریٛچ منویسوٙنە، وەلێم هەڵای ماچوٙ
(پارزناو زوانی هەورامی) کە ڕاسەکەش (پاریٛزنای-پاریٛزنایو زوانو هەورامی)ن.
براکەم
چەمە هەکە وەڵیٛو دەسەواتیٛوە یام واتچنیوە ئاما پیٛسەو نامیٛ هەرمانە مەبەروٙ.
توٙ کە منویسی (پاریٛزناو) کەس نمەزانوٙ چیٛشەن؟ نامیٛنە یام کەردەوەن؟ مشوٙ فیٛر
ببی چەنی بنویسی، ئنڎا زەرەرت فرەن تا قازانج.
بڕێ
تەریٛچ جە پاو دلسوٙچنای ویٛشانە تا ئیسە یەک کەلیمە هەورامیشا نەنویستەن و
نەوانانۆ، وەلێم یادو ڕوٙو ئەداینە ویٛشا مکەرانیٛ بە (بواچ) و قسیٛ پەی جەمو
خەڵکی مەکەران، دەیەقێ پەنج جاریٛ ماچا (زمانەکەما، مناڵەکەما) دەی ئتر چەنی زوانو
هەورامی مەپاریٛزیوٙ، توٙ نمەزانی بواچی (زوانەکەما، زاڕوٙڵەکیٛما) سەربارو چندە
واتێوە تەری ناهەورامی، وەختەکارێنە ئی واتیٛ گرد بە جوانی دلیٛو زوانەکەو ویٛمانە
هەنیٛ.
یوٙتەرشا
هوٙرزوٙ مەواچوٙ (گەرەکشا بوٙ ئیٛمە سڕنوٙوە)، زوانەکیما سڕنوٙوە.....توٙ سەرنجە
بڎە، ئی سڕنوٙوە چکوٙووە ئاردەن، ئەکید هنو برازوانەکەیمانە کاتو قسیٛ کەردەینە کە
فەرهەنگو ئادی زاڵەن ملمارە ناچارەن مەژگشەنە هوٙرشمەگیٛڵنوٙوە پەی هەورامیەکەی و
پاسە بەرمەشوٙ. سەڕیەی، بسەڕە، دەسەسڕ، بەکار ئاوردەیش جیان، زوان نمەسەڕیوٙوە،
ئەسەڕتەی-ئەسەڕیەی پەی چیٛوێ بەکار مەیوٙنە پسەو تەختەسیاو پۆشۆ بنویسی و پاکش
بکەریوە، یام شیشیٛ پەنجەری پیسە بوٙ پەڕوێش ماری پوٙرە و مسەڕیش. زوان دلیٛنە
بەردەی و دلیٛنە شیەی و فوٙتنایش پەی بەکارمەیوٙ. زوان دلیٛو زوانی تەرینە
مەتاویوٙوە، جە کوٙتانە قسیٛکەریٛش نمەمانانیٛ و مەمروٙنە.
جا
ئی نمونیٛ پەی ئانەیم ئاوردێ با بزانی برای وەشەسیام (نەک وەشەویسم) برای ئیٛژام
(نەک بەڕیٛزم)، مەشوٙ وەڵێ ئانەینە باسو پاریٛزنایو زوانەکەیما بکەرمیٛ ویما سازو
ئامادە کەردەبوٙ جە گردو ویارەکانە، مەشوٙ ویەردە و زوانەکەیت بزانی، تاریخو
ئەدەبیاتیش بزانی، بزانی چەنی نویساینەوە، واتەکیٛش چەنی ڕزشا بەستەن شوٙنەو
یویرە، دەسورو ڕزبەستەیش بزانی. دەنگەکاو زوانەکەیت بشناسی، بەڵەدو سازنای واتیٛ و
واتچنی بی، بەڵەدو ماناو قسەکاش بی، نەک پینەو پەڕوٙش بکەری چەنی زوانێوی تەری.
مەشوٙ لاو کەمیوە پەڕێوە هەورامیت نویستەبوٙ، یام پەڕێوە هەورامیت بەدەنگی بەرز وانابوٙوە
پەی جەمو خەڵکی، یام گوشبداری پەی قساو خەڵکی کە هەورامی مچەنوٙنە. ئی لوٙقەتیٛ کە
دیاریم کەردیٛ ڕەنگا دەیان کوڵیٛ تەریٛما بانیٛ، وەلێم بەشکیم ئینێ ببانیٛ بە
ئاوەو دەمەزەردکەردەیۆ ویٛما جە حەنڎو زوانەکەیمانە. چون حەیفەن ئیروٙ ئی گردە
دەسینەی ئەلکترۆنیە هەن و ئاسانەن پەی ویٛ پەرداخکەردەی بە زانشتو زوانەکەو ویٛما،
کەچی کەکێ نەبوٙ میٛمانەما.
ناجح گوڵپی 26/2/2024
