دەردە ئەسپ "مشە " farcy-- glanders

دەردە ئەسپ "مشە " ( farcy)  glanders

نەوەشیێوە تایبەو "ئەسپ،هەسەرە،هەر" ین ،فرەو وەڵاتاو سەرزەمینینە هەن، کوشندەن، هەسەرەو ئەسپ وەرگەش نمەگیٛرا وەلیٛ ئەسپ گجار کەمێ وەرگەی زیاتەر گیٛروٙ، ئی نەوەشیە توشو ئانزانیچ میٛ یانی یوٙن جە نەوەشیەهامبەشەکا ئانزانی و ئاژەڵی، جە ئاژەڵەو فاڕیوٙوە پەیما، بوٙنەو ئانەیچەو کریان بە چەکی بایولوجی،وەلێ ئیساتیٛ خەریکا فرەو وەڵاتاو جەهانینە بنبڕ بیەن و ساڵەو 2000 زاینیوە هیچ هەواڵێوە کەوتەیەو نەوەشیەکەی پەخش نەکریان،بەفارسی پەنەش ماچا"مشمشە، بەعەرەبی الرعام،داء الخیل " .

هورکارو نەوەشیەکەی :  بە کتریا و "Burkholderia mallei  برخولدیرا مالی"  یام" سیدومۆناس مالی pseudomonas mallei  " گرام نەگەتیڤ، بیٛجوڵەن، بیٛ بەرگو سپۆرا" ئی بەکتریا وەرگەو گەرمای و پاکژکەرەکا نمەگیٛروٙ، ئەوپەڕەکەش مانگو نیمیٛ بەرۆ وەرگە گیٛروٙ دماو ئانەی ویٛش فوٙتیوٙ ،ماوە کڕکەوتەو بەکتریاکەی "10-14 " ڕویٛن .

نیشانیٛ نەوەشیەکەی :

·        ماڵیارەو دلیٛپوٙشو بڕناخا "زەخم" چەنی لکە وردا، بڕناخیٛش ماسا

·        چڵمێوە هەسو زەرد مێ بەرۆ جە بڕناخەکاشەو،بازێ جاریٛچ وونیش ئینا پۆ

·        چەمیٛش ئاوی کەرا،هەرسیش مەیارەوار

·        لکە لیمفەکیٛش ماسا

·        هەستیاربە ڕوٙشناین،ملۆنە سیٛبەرە

·        یاو، قوزە"کفە"، لەملوای

·        پوٙسو لاشەیش چنڎەها یاگیٛوە پیٛسەولکیٛ بەرپڕوٙ، کەچیٛ و هەو مزیوٙوە

·        بەڎەنش هارەقی فرە بەرمڎوٙ

·        کوٙئەندامو هەناسەیش توشو هەوکەردەی میٛ، تەنگەنەفەس بوٙ،پۆشۆدیارا بە لەمە هەناسە هوٙرکیٛشوٙ

·        لەڕو لاواز،کەمهاز بوٙ.....مەردەی

چەنی هەسەرەو ئەسپ توشیٛ با :

·        واردەی پیسو پوخڵ کە بەکتریاکەش دلیٛنە بوٙ، ئاوی پیسە

·        تیٛکەڵ بیەی چەنی ئەسپێوە نەوەشی یاگێوە "گەوڕێنە" تەنگەلان بوٙ هەواش بەرنەشوٙ

·        پۆوەتلیای بە گرد چیٛویٛ پیسی هەکە بەکتریاکەش پۆوە بوٙ، دارو دیوار، کۆپانە،ئاخوڕە

ئەشناسای نەوەشیەکەی:

دکتوٙری ڤٛێترنەری پەنەواز ویەردەو نەوەشیەکەی بزانوٙ چەنی نیشاناو نەوەشیەکەی ،تیٛکەڵیش چەنی ئاژەڵی تەری ،یانی مەشۆ هوٙروشکنایێوە چڕو عالش کەروٙ ،ئەپیٛسە :

·        گوٙشگرتەی پەی ترپەودڵی، شوشیٛ، هەناسەی، ئەزم کەردەی بە " گوٙشگیٛر stethoscope " ،سەرنجەو سوکبیەو بەڎەنی،لەڕ بیەن یام نا

·        تەماشەو ڕەنگەو دلیٛپوٙشو دەمی تا بزانی ڕەنگەش فاڕیێنە یام نا، هەرپاسە دلیٛ بڕناخاش، چەنی تەماشەو زەخمەکاو سەرو گردو گیانیش .

·        تەماشەو گردو بەڎەنیش ،لیمفە لکەکا، دەسدای ئەو قاچو قولیش و گردو ماساوڵەکاو بەڎەنیش

·        پنەوازا تاقیگەنە وشکنای گردی پەی وونیٛش کریوٙ، پەی گمیٛزی، شوٙڵەو ئیکسی پەی شوٙشیٛ، هورگرتەی نمونە جە هەو وکیمو لکە لیمفەکا پەی وشکنای تاقیگەی، چن وشکنایێوە تەر پەی بەروستەی بەکتریاکەی .

دەرمانو چارەسەرو دەردەئەسپی :

دماو ئانەی سەلەمیا هەکە ئەسپەکە ،هەسەرەکیٛ،هەرەکەوڵە ، توشو ئی نەوەشیە بیەن،مەشوٙ یاگێوە تایبیٛنە بازمێشەو نازمیٛ بلوٙ بەرۆ،ئیجا یاگەکیٛش پاکژە کەرمێوە،دارو دیوار،ئاخوڕە،کۆپانە ،هەرچی هەن گەوڕەکەشەنە، دماو ئانەی دەرمان کەردەی ئەسپەکەی بە چن جۆرە ئەنتی بایوتیکێوە، پیٛوەرە پەیش بەکار بارمیٛ ،چون ئی بەکتریا وەرگەگرتەیش پەیدا کەردەن وەراوەرو دەرمانەکا ،ئیجا پاکژ کەردەیەو هەووکیمو لکە لیمفەکا و کریوٙ مەڵهەمشا دریوٙ وەنە، هەرکەسێوە هەکە دەرمانو مەیتەری ئەسپە نەوەشەکا کەروٙ مەشوٙ جلو بەرگی تایبەو دەمپوٙشو جزمێ و گرد هاگاداریوە ویٛش کەروٙ، ئەشوٙ ئەسپەکاو دەورو ئی یاگە نەوەشیٛ ئەزمونشا پەی کەری تا بزانی توشٙیٛ بیێنیٛ یام نا .

دەرمان کەردەی فرەوجاری گیانو ئەسپەکەی نەجات مڎو ،وەلێ هەرو هەسەر مەحاڵا چی نەوەشیە ڕیا،فرەکەم، هەر ئەسپێوە وەش بوٙوە،بوٙ بە گەنجینێوە هورگرتەو بەکتریاکەی، یانی ئاژەڵی تەر،ئانزانی هەمدیسان توش کەرۆوە،وەلیٛ وێش توش نمەبوٙوە، تا ئیسە وٛاکسن"کوای" نیا پەئ وەربەس کەردەی ئی نەوەشیە،وەروئانەی مەشوٙ بە وریایوە هورسونیش کەرمی ٛچەنی ئەسپی.

 د.ناجح گوڵپی 15/11/17 هەورامان یەریٛ ڕویٛ دماو بومەلەرزەکەی