شەبەک:
نیشتگاو شەبەکی:
نیشتگاو ژیوگاو شەبەکی ئینا نزیکو موسڵی و دەشتەو نەینەوای( باشیک،بەرتەلە،قەرەقوش(حەمدانیە
) بە پاو سەرژمارو سالە 1977ی ژمارە وشەبەکا 80 ھەزاری بیەن، وەلێ دماتەر جە سەرژمارو سالەو 1989 نزیکەو ویس هەزار کەسێنی،ئینەیچ ئاماژەن پەی تەعریب
و کۆچی زۆرەملی شەبەکی ،ماڵپەرو "النسب" ماچۆ ژمارەو شەبەکەکا زیاتەر جە
سەد هەزار کەسا بۆنە، بە پاو سەرچەمەکا ئیساتی شەبەک نزیک و 150 ھەزار کەسا بانە.
بەپاو زانیاریەکا جە پەلیانەو شەبەکاکاوە ورم گرتەن 70 دەگێ
شەبەکێ هەنێو چن دەگیوە تەریچنە تیېکەڵ و پێکاهەتاکاتەرینی پیسە ئیزدی و تورکمانی
ومەسیحی گنا بەین و ڕوبارو دیجلەی و خازری، شەبەک ماچا ئێمە ئەوامەنەو دەولەتو
مادینمێ، سالە و612 وەڵی زاینی دەولەتو ئاشوریەکاشا جە نەینەوا وڕناو دەسەلاتشا
گرتەن دەس، پەی ماوە و سەدان سالا شەبەکی دەسەلاتشا بیەن جە موسڵەنە، وێشا بە بەشێ
جە نەتەوەو کوردی مزانا، شۆنەو ئانەیچەرە بازێ تەرشا وێشا بە پێکهاتێ جیاواز منیارە و ماچا کوردی نیەنمی.
(حەنین قەدۆ ماچۆ سالەو 1952
جەئیراقەنە پێسە کەمینەی ئەژمار کریێنمی)،یانی نەتەوەما جیاوازا جە کوردی،ئیسەیچ
بەیاسا پەییشا سەلەمیان چون پەرلەمانو ئیراقینە نوێنەرشا بە کۆتا پەی نریانەرە و جە
هەرێمو کوردەسانیچنە بە هەمان شێوە یاساو
مافو پێکهاتەکانە نامیشا ئامێنەو حکومەت پابەند کریان گرد کۆمەکو هامکاریشا کەرۆ پەی پاریزنای فەرهەنگەکەیشا.
شەبەک و باجەلان،فشارێ فرەشا
سەرۆ بیەن پەی ئانەی واز بارا جە نەتەوە زوانەکەیشا، هەر جە سەردەمو داگیرکاری
عوسمانیەکاوە ،تورکمانشا دلێ دەگاو
سەرزەمینەکاشانە جاگیر کەردەن پەی دژایەتی و تاونایشاوە، ئینجا ڕژێمو
عێراقی جە سەرژمار و سالە 1977 ،1987 و عیراقینە
بەزۆر بەعەرەبشا نویستینی،وەلێ
بازیشا قبوڵشا نەکەرد،ئیتر ساڵە و1988 ی بارشا کەردی پەی ئۆردوگاو حەریری و
بازیانی، چی دمایچۆ سالە 2014 داعشی گردو دەگاو شارەکا شەبەکو باجەلانیش (کاکەیی) چ، گرتی ،هەمدیسان
،پژگیێ شارەکا کوردەسانیرە، هەتا نویستەی ئی بابەتی هەلای نەگێڵێن سەرو نیشتگا
وێشا.
زوانو شەبەکی:
ئەژمار کریا سەرو زوانو
گۆرانی،(زوانی هیندو ئەوروپی و زوانە ئیرانیەکی کە گنا سەرنیشت ورپرو ئیرانی،
قسەکەردەیشا پێسە هەورامین (ماچۊ) ،یام
گۊران، کە جە دێڕ زەمانۆ شارەستانیە کۆنەکێ
نزیکو دەریاو قەزوێنی وەڵۍ پەنج ھەزار ساڵا
فرەو سەرزەمین و جیھانیشاچیرو دەسینە بیەن و بەزوانو ئا شارەستانیە قسێ کەرا،یانی
زوانی مادی یام ئاویستایی. چەنی ئانیچ شەبەک ماچا باجەلانکی و زەنگنەو ڕۆژبەیانی و داودە و زراری
،،،هتد لەهیجێوەنی جە زوانو شەبەکی،وەلێ باجەلانەکی ئینەشا قبوڵ نیا.
ئاینو باوڕ:
شەبەک
فرێشا سەروئاینو ئیسلامی "مەزھەبو شێعەی جەعفەری و بازێوەیچشا سوننە مەزەبینی"وەلێم چن پەی لوێوە تری ھەنی ماچا شەبەک باوەڕشا بە
کتیبو (بویوروق) ھەن کە بەتورکی نویسیان و ھەرپاسە کتیب و (گوڵبنک) ی کە بە شیوازو
شیعری نویسیان جەلاو شاعیرەکا
شەبەکیوە بە زوانی تورکمانی جفکانی.
دلێ شەبەکەکانە حەوت پلەوپایە ھەن پەی
ئاینەکەیشا ئاخرەکەش پیر
یان بابان،ئینەیچ نیشانە مدۆ کەپیر گێڵۆوە پەی دیانەتو زەرردەشتی و ھەر
دلێشانە مەنەن،وەختی زاڕۆڵەشا پەیدا بۆ
ئەشۆ پیر-بابا کوڵبەنکش وانۆملەرە ئینجا زاڕۊلەکەشا خیردارو خاس بۆنە، پەی
ژەن مارە بڕیەچ ئەشۆ پیر-بابا مارەش بڕۆ، پیر ملۆ زەماوننەکیچشا،ژەن تەڵاق دایچ
نیا دلێ بیرو باوەرو شەبەکینە، مەردە شتەیچ ھەر بابا و پیر کەرۆش.
شۆنەو
ئانەیچەرە بازی جە پەیجۆرکارەکا ماچا شەبەک
باوەرو (بەکتاشی و قزڵباشی) ش بیەن چون کتێبو
بویوروقی بە ترکمانی نویسیان، کۆمەڵی بیرو باوەڕ و پەرستشێ لکنا شەبەکیرە وەلێم
ئادێ گردی رەت کەراوە ئیساتی وێشا بەئیسلام مزانا، ئی بیروباوەرو ئاینداریشا ھنو
دماو ئامای ئیسلامین، ئاوەختە وەرشا گرتەن
و چیرو فشارینە بیەن،چون شەبەک ھەزاران ساڵی وەڵی زاینی چی ناوچەنە نیشتەجا بینی و
ویرو باوەڕو ئاینیچشا فاڕیان، بە سەرشیە ی زەمانەی.
دکتۆر
عاسم باجەلان ماچۆ ئاینو شەبەکی ئیسلاما و
دابەشی بیێنی سەرو شێعەی جەعفەریو ئیسنا
عەشەری و سونی شافیعی،بازێ پەیجۆرکارێ مێژووی ماچا شەبەکە ھەتا ئیسایچ نەریت و ھەڵسوکەوت و ئاینو
زەردەشتی مەنەن دلێشانە پێسە ڕیزگرتەی ئەو مەردەیو دارو درەختی.
ھەرپاسە
ماجا شةبەکە ڕةمەزان مەگیرۆ تەنیا یەرێ ڕوێ
ڕۆچێ گیرا پیسەو دینو یارسانی و عەلەویەکا (زازا) کا باکورو کوردسانی.نمایچ مەکەرا
و زەماونەو سەرو سالێ پیسە و مەسیحیەکا
کەرا چندەھا ویرو باوەری تەریچ کە دلێ
ئیسلامینە نیا ھەلای لاو ئادیشاوە مەنەن.
شەبەک جلو بەرگی تایبەتشا ھەن وێشا ماچا جیان جە جلو
بەرگی کوردیو عەرەبی وتورکیج، وەلێ ئیسا کەمتەر ئی جلو بەرگیە بەکار مارا بەنونگەو
تێکەڵاوی کەلتورەکاوە کەم بیەنۆ.
نەژادو شەبەکی:
وێشا
ماچا ئێمە ئەسڵ جە نەژادو ھیندوئەوروپینمی جە وەرپڕو سەرنیشتو ئیرانیوە ئامێنمی پەی ئی ناوچەیە وەڵی زاینیە یانی وەختی
دەولەتو مادەکا نەینەواش گرت، شۆنەو
ئانەیرەئەحمەد شەوکەت جە کتیبەکەشةنە ماچۆ شەبەک ئەسڵش کورداو شارو موسڵی وەڵی ئانەی ئاشوریەکیچ بەیا ئێمە دروس کەردەن،چند گەرۆکێ و شارەزاو وەرکۆتی
باسو ئانەی کەرا کە لوێنی موسڵ وخەڵکشا دیەن بە کوردی یانی زوانی شەبەکی قسێسا
کەردینە .
ھەرپاسە ئاماژە مدا بە بەڵگە نامیوە زەمانو پاشایەتی
ئیراقی بەرشیەن بە ژمارە 541 سالەو 1952
کە ماچۆ شةبەک قەومیەتێوە جیان جە
قەومو عەرەبی و کوردی ناوچەو حەمدانیەو موسڵێنە وە زوانیچشا جیاوازا
جەنەتەوەکا دەورو بەریشا.
ئەکید
زوانی شەبەکی "زوانی گۆران" ا زوانی ماچۆ زوانی ھەورامین، ھەکە
ئەوامەنەو تاریخێن گێڵۆوە پەی وەلێ زاینی و سەردەمو مادەکا و ئاوێستاو زەردەشتی.
شةبەک
فرەو پەیلواکا ڕەت کەراوە ھەکە باس
جەنەژادیشا کەرا جەلاو وەرکۆت شناسەکاوە نویسیان،دەمێ کەراشا بە تورکمان و دەمی بە
فارس و دەمی بەعەرەب،ئاڎێ وێشا بە ئەوامەنەو مادەکا مزانا کەنەینەوا پایتەختو ئاشووریەکاشا وست و دەسشا
گرت ملەرە ساڵە و612 وەڵێ عیساینە.
لینکو
گۆرانێوە شەبەکی بەجلو بەرگی شەبەکیوە،،سالم شەبەکی واتینە
https://www.youtube.com/watch?v=NHvDOY4B2ac
د.ناجح
گوڵپی
1/7/2017
ھەورامان
سەرچەمە:
http://www.mesopot.com/old/adad1/faatalwatan.htm.نویستێوە نصرة مردان-جنیف
http://www.alshabak.net/PageViewer.aspx?id=1
ماڵپەری شەبەک
