خڕێڵه‌ xrella

 خڕێڵه‌  ammi visnaga    یان   khella  به‌عه‌ربی  پێی ده‌لێن (خله‌  ،خله‌ بلدیه‌)

1-       خڕێڵه‌  گیایه‌کی ناسراوه‌  له‌ ولاتی ئێمه‌  له‌ ده‌شتی شاره‌زو  به‌شێوه‌ی خۆرسک ده‌ڕوێ  نزیکه‌ی 80 -120 سم  به‌رز ده‌بێته‌وه‌ چه‌پکه‌  گولێکی سپی ورد  ده‌گری  له‌ شێوه‌ی جه‌تردایه‌،،
گه‌لاکانی باریک  وه‌ک  گیای شویت، تام و  بۆنی خۆشه‌ ،پاش تۆو کردن  گوڵه‌ چه‌تره‌که‌ ده‌وه‌رێ و بنچکه‌که‌ی ده‌مێنێته‌وه‌  که‌ جه‌ندین  چیلکه‌یه‌،،ئه‌م چیلکانه‌  جاران و ئیستاش له‌ چێشتخانه‌کانی کوردستان له‌ له‌لایه‌ن مرۆڤه‌وه‌ به‌کار دێت بۆ  پاککردنه‌وه‌ی ددان  به‌تایبه‌ت دوای خواردنیگۆشت و که‌باب.

ئه‌م گیا پێوستی به‌  خاکێکی شێدار و ته‌ڕ هه‌یه‌  له‌گه‌ڵ بونی تیشکی خۆری به‌رده‌وام ،که‌متر له‌ شوینی سێبه‌ردا ده‌ڕوێ

2-      گیایه‌کی پزیشکیه‌ له‌ دێرزه‌مانه‌وه‌  له‌ بواری ده‌رمانو پزیشکیدا به‌کار هاتوه‌،(گه‌ڵا و گوڵ و لاسک و ڕه‌گ )، ماده‌ی    khellin   تیدایه‌ بۆچاره‌سه‌ری ته‌نگه‌نه‌فه‌سی و سیه‌کان، هه‌روه‌ها  بۆ ڕیکو پێک کردنی سوڕی خوێن و  دڵ ، بۆریه‌کانی خوێن  فراوان ده‌کات،  بۆ چاره‌سه‌ری  ڕه‌ق بونی ده‌ماره‌کانی خوێن و دڵ  .. کارده‌کات بۆ زیاد بونی  چه‌وری سود به‌خشی خوێن  HDL  هه‌روه‌ها  که‌م کردنه‌وه‌ی  چه‌وری زیان به‌خشی خوێن  LDL  .... کاری له‌سه‌ر کۆ ئه‌مدامی میز هه‌یه‌، میزئاوه‌ره‌. وه‌ک ئازار شکێنی  کۆئه‌ندامی میز و زراو به‌کار هاتوه‌  له‌کاتی  به‌ردی گورچیله‌و زراودا  و لوسه‌ ماسوڵکه‌کان خاو ده‌کاته‌وه‌، بۆ شکاندنی ئازاری  سوڕی مانگانه‌ی ئافره‌تان ،بۆچاره‌سه‌ر  نه‌مانی ڕه‌نگه‌کانی پێست (شڵ) بون (به‌ڵه‌ک)  vitiligo  به‌کار هاتوه‌..ئیستا  به‌شیوه‌ی حه‌ب و قه‌تره‌و ده‌رزی هه‌یه‌ له‌ بازاره‌کانی جیهاندا.

3-      ئه‌م گیا ئه‌گه‌ر له‌لایه‌ن ئاژه‌ڵه‌وه‌ بخورێ  ده‌بێته‌ هۆی دروست بونی  ئاڵۆش و هه‌ستیاری له‌ سه‌ر پێست  به‌تایبه‌ت له‌ سه‌رو که‌له‌  و  بن کلک  ،به‌تایبه‌ت  له‌ ئاژه‌ڵی سپی  و  سوری کاڵ و قاوه‌ی . وه‌ کاریگه‌ری خراپ له‌سه‌ر جگه‌رو گورچیله‌کان دائه‌نێ ،که‌م خواردن و لاوازی

دکتۆر ناجح گوڵپی      n.gulpy@gmail.com

*********************************************************************************************************

یونجه‌  medicago sativa  یان  alfa alfa  (البرسیم)

یۆنجه‌  گیایه‌که‌ تایبه‌ت ده‌چێنرێ بۆ خواردنی مانگا، سالانه‌  4  جار  دروێنه‌ ده‌کرێ وه‌ک  ئاڵفی سه‌وز  بۆ زیاد کردنی به‌رهه‌می شیر بۆ مانگا به‌کار ده‌هێنری،،ئێمه‌ لێره‌دا ته‌نها  مه‌به‌ستمان ئه‌وه‌ی  که‌ یۆنجه‌ش گه‌لی جار ده‌بێته‌ هۆی هه‌ستیاری له‌پێست دا  له‌ ئاژه‌ڵی سپی ڕه‌نگ   و کاڵ دا..

شه‌وه‌ر:  clover   به‌ عه‌ره‌بی نفلی پێ ده‌لێن،گیایه‌که‌  بۆ ئاڵفی ئاژه‌ڵ ده‌چینرێ،شیوه‌ی زۆر له‌ یۆنجه‌  ده‌جێ،په‌ڕيی گه‌لاکانی چوار دانه‌یه‌،گوڵی سپی و سوری کاڵ ده‌رئه‌کات..