دەگاو گوڵپ ی

دەگاو گوڵپ ی

دەگاو گوڵپ ی

دەگاو گوڵپی یوەنە جە دەگا کۆنەکا هەورامان و لهۆنی کەوتێنە بنارو کەشە سەربەرزەکا هەورامانی مدیۆ ئەو دەشتەو شارەزووری،هام سنورەنە چەنی دەگاو سەرگەتێ و هانەو دنی جە لاو سەریۆ،وە دەگاو گەچینەی و باخەکۆنی و نارنجڵەی و دەرەوکی جە لاو وەرکەوتەیشۆ،وە دەگاو بنجەو دڕەی و زەردەهاڵەو خارگێلانە جە لاو واریشۆ،دەگاکا ئاوای ڕۆسەم بەگی و دێکۆنی گنا وەریڕای شۆ،سەر بەناحیەو بیارێنە ،قەزاو هەلەبجەی ،

-ئاوهەواو گوڵپی ئەوسا،زمسانێ سەردو وەروە و وارانی فرە واران، وەهار و پایزی وەشش بیەن،هامنش گەرم..

-مێژو دەگاو گوڵپی فرە کۆن و دێرینا،تائیسە هیچ سەرچەمێ مێژوویینە باسش نەکریان،کەلارە کۆنەکا گوڵپی بەین ودەرفێلانی و باخەکە و کانیژنانی ئانەما پەنە ماچۆ کە وەڵتەر دەگێوەتەرەبیێنە جاگەنە و ئیتر کەس مەزانۆ بەچ کارەساتێ کاولە بینە، ماچا دوێ یاگێ تەرۆ شۆنەماو دەگێ هەن ،بییەی چند قەبرسانێ ئانەی سەلەمنۆ کە گوڵپ هەزاران ساڵێ چێوەڵتەر ژیانش چەنەبیەن،نمونەو ئاقەبرسانا کە ئیسیەچ مەنێنێ و شاهێدی مدا(قەبرسانی تازەو گوڵپی+کۆنەکەو پەشتیش،قەبرسانو دەرە دڵشای،قەبرسانو دلێ دەگێ بنەو شەخسەکە و حەمەدە وردیکڵەی،قەبرسانو دەرفێڵانی بنەوە شەخسەکەو سەی کازمی،قەبرسان بنەو نەرەکا تەپ و تلەوەری ،قەبرسانو دارچەقالەی ،ئەودیمو مەحمود سەرەواڵای،هەرپاسە وەختو کەردەیۆ یانا دلێ دەگێنە و پەودەسو دەرفێلانی چندین کوپێ وێزێنێ کە پێشێ مەرداشا چەنە بینێ ،وە گٶڕێوەی گەوریچ وێزێنۆ کە پەی خێزانی دەسەلاتداری کرێنە ،پێسە یانەی گەورەێ بێینە،

نامێ دەگاو گوڵپی بەپاو  ئانەی کە  ژنیەنم  ماچا  زەمانو زووی وەرو دەگێ  پەڕ بیەن ولی  باخە ول بیەن  دماتەریچ پەنەشا واتەن  ولەزەردەکا،ئیتر ئازەمانە  نامەکێش  بەفارسی  نرێنە( گول پا)،،یانی  یاگێ ولا،، پەنەسا واتە ن گوڵپا،،گوڵپ،،یانی نامێ دەگاو گوڵپی  جەفارسیوە هۆر گیریان  گول پا  گوڵپ.

-دەگاو گوڵپی وەڵێ بارکەردەیشەنە جە ساڵەو 18/9/1978*  زیاتەر جە 360 یانێ بیەن (خێزان) ،چند بنەمالێوەش جەنە ژیوێنێ ،جە شیخ و بۆرەپیاو بەگێ،گرد بە شێوێ برایانە ژیوێنی وپێوەرە هەرمانو کارو دەگێ پۆڕنێنی،زیاد جە چوارسەد یانا بێ (تاومێ واچمێ چن گەڕەکێ بی؛گەڕەکەو دەرەو شەوگای،چێرگەڕەک،سەرگەڕەک،گەڕەکەو قەلاتێ،گەڕەکەو چناری)کە بارشا کەرد پەی ئۆردوگاو زۆرەملێ خورماڵی،چەنی دەگاکا تەرو هەورامانی،،،سەرگەتەو هانەو دنی و زەڵم و هانە وقوڵی و ئێلانپی،چەنی ئی هامزوانو هام ولاتیا بیەمێ تا جەنگ و ئیراق و ئیرانی سالە و1981 ی، دماو ئانەیە بەنونگە و تۆپوارانی ئۆردوگا خورماڵی چۆڵە بیە و خەلکو گوڵپی پژگیا شارەکا سلێمانی و هەلەبجەو ،هەولێر..تائسەیچ نەتاوانما یۆ گێرمێ و گێڵمێوە دەگاکێما

-بژێوی خەلک و گوڵپی  سەرو حەیوانداری و کشتوکاڵی بێ ،وەرو ئانەی دەگاکێما وەردەمش دەشتایی بێ  زەمینێ فرەما بێ ، خەڵکی بە گەنم و یەوێ و نوەی ومیژوی ،ماش کەتان،ڕۆجیار پرس..هتد  ،کەردەی مەشخوڵ بێ ،جەنی وەی کەردەی مەی و بزێ و گاو،وە ولاخی بەرزەیچ(هەسەرە،هەر،ئەسپ) بەکار ئامان پەی فاڕایۆ و بارکەردەی کەلو پەلەکیشا جە سەرو مەزراکاوە پەی یانەی،وە پەی کارو بارو بازرگانییچ بەکارشا ئاردەن

-ساڵەو 1932-1933 پەی یەکەمجاری مەکتەب کریانۆ گوڵپەنە،کاروانو خۆندەواری دەسش پەنەکەردەن،هەرچند وەڵتەریچ  حوجرەنە خەلک دەرسش وانان و بیەن بەمەلا(مەڵڵا غەفور،مەڵلا محمەد،مەڵلا حمەکەریم) بەڕەحمەتێ با،سالەو 1958 مەکتەبو کناجاش چەنە کریانۆ.سالەو 1976 مەکتەبی ناوەندیچ کریاوە،تا پۆلو دوێ بەردەوام بی ،ئیتر بارشا کەردیمی.هەڵبەت مەکتەب دماو تەوێلێ و بیارێ گوڵپەنە کریانۆ،ئینەیچ بیەن بایسو ئانەی چندین کەسێ خۆندەوارێ بە پلەی بەرز یاواپەنە  و دلێ هەورامانیو ناوجەکەینە دیارێ با،

- گوڵپ خەسەخانەش چەنە بیەن بەلام مێژوو کەردەیشۆ نمەزانوو ،چەنی ئانەیە  ڕەحمەتی ( دختۆر مسەفا  و لالۆ کەریم مەیکە  و شیخ حسێن) وەخت و نەبیەی خەسەخانەینە  چەنی دێنێ ئۆ نەوەشی ،

-جەیادەوەری منەنە، (محمەد حمەمراد) حاجی محمەد، و ئەسعەد ئۆسا قادر ،کێخێ گولپی بێنێ

-لالۆ حمەکەریم و ئۆسا ڕەحمانی و حاجی سەلیم ئاسنگەرێ گولپی بێنێ( تەوەر ،و تەوەرداس، و دارێ.پاجەکۆڵە، ترێشتە،بێلەکان،زرێ و میخ زنجیر،چند چیوێ تەر وەش کەرێنێ،،جەنی ناڵ کەردەی ولاخی بەرزەی.هەرپاسە لالۆ حمەکەریم جارو بار ددانێ کێشی

-لالۆ حمەعەلی(حمەلەذی)  ڕەحمەتی کۆپان وراز بێ

- ئۆسا سدێق  تەنەکە چی بی،کەنۆڵە و سنۆق و بازێ چێوێ تەرێ جە تەنەکەی سازێ کەری

-لالۆ حمەسەعید سادەق ، کەریم حەمەشەریف پینەجێ بێنێ ،پالاو کڵاشو  کونەو هەڵیزە ورازێنی

-حاجی زۆرابی ڕەحمەتی لێف وراز بێ

-کا حمەسەعید  حمەشریف  جۆلابێ،،بەرماڵ و مەوجەو چن چیویتەر وەش کەرێ

-مەتی حەیاتێ  ڕەحمەتیە  جاجم  نیێوە  و وەش کەرێ  پەی لێفی

- ڕەحمەتی لالۆ حمەخان فەتاح  کەبا باخانەش  بێ.هەرپاسە گجار  قەسابیچ کەرێ

-ڕەحمەتی  حاجی حەبیب قەسابی کەرێ

-گوڵپ یەرێ جایخانێ ،و ڕیزێ دوکانێ(قەیسەری) کە 20دوکانێ بێنێ ،چەنەش بێنێ

-لالۆ حمەرەزا ی ڕەحمەتی هەرمانەو نانەوایی کەرێ و کولێڕێ بەلەزەتێ  برێژنێ  هەرپاسە   دماو ئانەی هەرمانە دارتاشی کەرێ،پنێ و کورسی و سەندەڵی  تیرۆکێ کاسە قەند و  پەنجەرێ و پەیجە و  بڕێ چیوێ تەرێ  تاشێ

-ڕەحمەتی حاجی مارف  سەرتاشخانەش بێ.

-گوڵپ ئاساویش چەنەبێ کە هنو شێخ  جەلالی بێ بەگاز هەرمانەکەرێ،ئێرانۆ ئاوردەبێش،و لالۆ ئەحمەدە مەڵلا ئاساوانش بی،فرەو دەگاکاوە بار ئاساوئارێنی پەی ئیێگەی،چونکە ئاساوی ئاوی باوش نەمەنەبێ و ئاردەکێش پێسە ئێدی خاسێ نەبێنی(ئاساو=ئامێرو هاڕای گەنمێ تا کەرۆشا هاردی) وەڵتەر ئاساو و  ئاویش جەنە بیەن)

-گوڵپ چند باخیش بێنی،(باخو کانی ژنانی و باخچەو هەواسی و باخو وەردەگای،باخو هانە کەمەڵلەی)،هەرپاسە چند هاناو و کارێزی بێنێ ،پێسە،هانەو کانی ژنانی سەرینو وارین هەساراویشا بێ هەتا ڕۆ بارکەردەی هەرکەس گوڵپەنە بیەبۆ چی هەسارەو کانی ژنانینە فێرو مەلێ بیەن،هانەو چنازەرکێ جەنی هەسارەکیش ،یەرێ هانێ جە باخچەو هەواسی،،،هانەلیمۆ و هانەوارینە جە سەراونو باخو وەردەگاینە،،هانەو حەوزو پییایا،کە ئاوەکیش نیمەش لوێ پەی مزگی و ئاودەسەکا مزگی وەنیمەی تەریچش لوێ پەی گەرەکەو ئەولای،تائیسەیچ مەنەن،هانە کەمەڵلە،کە باخەکیش داری،هانەو باخەتازەی،،هانەو کارێزی،،هانەو مێرگەکێ بانو هانەی،هانە حاجی محمەدی دلێ مێوەکێشەنە،هانەو حاجی ئەللەکەرەمی بەرەومەڕا کەئیسە وشک و کۆربیەنۆ..هانەو دەرفێلانی کە وەهارێنە تەقۆ هەرسالێ تەڕو وارانو وەرو بۆ.وە هانە پیشالیاری کە ئیدیچ وەهارە هانەبی دلێ حەوشەو مەکتەبەکۆنەکەینە سەرجەمەگێری و لوێ پاڵ و یانەو ئۆسا قادری زیێوە،بەرو وار لوێ پەی وەردەگای.

-دەگاو گولپی خەریکو حەیوانداری بێنێ ،گرکەس ئاژەڵش بێ،ماسو دۆ مفت بێ ،کەشکی  و دانەدوەش جەنە وەش کەرێنێ پەی زمسانی.ئەوسا گەرمیان کوێسانشا کەردەن، هامێنە لوێنێ قەڵەخانی پەی لەوەڕنای ئاژەلێ  و زمسانێ ئامێنێ،بەلامم بەدروس بیەی سنورەکا ئی کسمە نەمەن،

-گوڵپ دەگێوە گەورێ بێ و خزمەتێ فرە بە شۆڕشی کەرێ هەر جە ئەوەسەینای پێشمەرگەیو نان دایش، جە  گیان بەخت کەرینە  شەهیدێش دێنێ پەی کوردسانی  کە سەرقافڵەشاه حمەگوڵپی تاتەم بێ

-زیاد جە 68 کەسێ گوڵپی جە کیمیا واران و هەلەبجەینە شەهیدێ بیێنێ

-وەروئانەی مەکتەب زووکریاوە گوڵپ فرە خەڵکەکەیش خۆننەوار بەرشی ،ئامیوە بێێ بە ماۆسا جە دەگاکێمانە (م.برایم محمەد.م.فەتاح قادر.م.خالد غفور.م.جمیل حسن.م.مجید احمد.م.حسین سعید.م.وەکێل سعید،،،،،،) هەرپاسە جەندین خۆننەوارێ شەهادە بەرزێما جەنە ورکەوتێنێ (م.حمەکەریم هەورامی.وەهاب سعید.دکتۆر فایق.دکتۆر ناجح،،د.عیماد،،،،،،،ئینە قەدیمەن،،بەلام ئیسا  ماشەللا جە ئەژمار نمەیا،،

-زەماوندە جەدەگاو گوڵپینە؛

بیەبێ عادەت ئەوسا زەماوندەو لادەگاکا هەورامانی گنێ پایزێ و زمسانی،وەرو ئانەی خەڵک وەهارو هامنەنە خەریکو هەرمانو کار و کشت وکیارێ بی،پایزێنە بەرهەمەکەیش گلێر کەرێوە بەرێشۆ یانە و ئیتر زمسانێ وەرێش(دەسی مانیا بنیە سەرو لەمێ تێرێ)،هەرپاسە واچمێ هەرکەس ژەنیش داوا کەردی  و خوای ڕیک وستێ  هەرگیز یەکسەر نەدێنێش پەنە،ئەشیا دماو (6-12) مانگا زەما هاتو چۆو خزمەتو یانەو هەسورەیش کەردێ(هێزم ئاردەی،درەوە،کێشە،گەرە،سمەرئارەدیۆ،بان تلنای، نۆرەگەلە )،تا جوان زەمای ڕەتنێنێ و بزانا خاس خزمەت کەرۆ یان نا،ئینجا دماو ئانەی دێنیش پەنە.ئیتر ئانا هەفتەی داهاتو فڵانەکەس ژەنی مارۆ و زەماوننەنە،برادەرێ زەمای دەس پەنەکەرینێ ئازا لوێنێ پەی کەشی گەلە هێزمێ کەرێنێ پەی یانەو زەمای شش حەوت بارێ هێزمێ و قۆتەرێ ئارێنێ پەی ئانەی زەما ئیسراحەت کەرۆ ئی زمسانە گەرمش بۆ،دما وئانەی زەماونگاکەنە پیر گەنج و كوڕ وکاڵ کۆ بێوە ها سەوای وەیوە مارا.دەس کریێ بە هۆر پڕای،ئانا سەوای ملا شۆنەوە وەیوێ ،چوار پەنج هەسەرێ خاسی ئامادە کەرێنی ڕازنێنێشاوە بە مەوجێ سورێو سورمەدارێ،  گوڵەنگێ شۆڕێ بێنێ ئیدیمو ئەودیم،لوینێ شۆنەو ویوێ ،هەسەرەی یەکەم وەیوە بێ دوێ هەسەرێ دما تەر پاوەیوێ بێنی،وەڵێ وەیوێنە کناجێ زەریفە بە بالا جامێ گەورەوە کە ڕوەش کەرێنە وەیوەکێ تا وێش وینۆ،وەیوە گنێ ڕاو دلێ دەگێرە پەی یانەو زەمای،جەنی گۆرانی واتەی (کاک ئۆسمانی کاک عەلی،کاک عەبداللە ی وە چن گەنجێ تەریچ گۆرانێ واچێنی)بەزمو بادە بادەی خاو ، وەی وەی بالا بەرز،بۆتۆرت کرد بۆتۆرای....... تا یاوینێ وەرو بەرەویانەو زەمای ..زەما ویش فاران و سەرو بانجیڵێ بەرزیۆ مدران چەمە ڕاو وەیوێ،دەسش پەرا زەڕی وردە شانۆش ملو وەیوێرە دما تەر نوقل شیرینی دماتەر ساو و پرتەقڵ دێنێ ئەو ویوێ،،ئیتر زاڕۆلێ و گەنجێ مرۆشێنێ زەڕو نوقلێ ئاگاشا لاو هیچی نەمەنێ..دما وئانەی زەما دەسو وەیوێ گێرێ و بەریش یانە..ئیتر خەلک لوێ پەی زەماونگای تا حەوت ڕوێ هەر ورپڕینی،ژەنیچ کەرێنێ سەرو بانا تەماشيو زەماونێ ئاننەی تەر گەرمەبێ ..شەوێچەنە ،برادەرێ زەمای نەوسێنێ خەریکو (تەڵەو ڕواس،وشتر جەمجە،گۆرەوەبازی ،ڕازێ ،مەتەڵی)،،بێنێ  تا بەیانی ،لوێنێ پەی زەماونگای.

ئەوسا دەگاو گوڵپی و هەورامانەنە  (گەل) گەلکاری و دەسەوام باوش بێ  پەی هەرمان کەردەی،کوڕگەل و هەرزەکارێ گلێرێ بێنێ  تاگرد پێوەر بلا  دروەو یانە وفلانەکەسی کەرا،،ئینجا ڕوێ تەر پیوەرە لوێنی پەی یانێ تەری،،ئەپی شێوە تا گرد هەرمانە و دەگێ تەمامیێ،،یانی هەر کارێ و هەرمانێ پیوستش بە  گەلی بیێ  ئەپێسە کەرێنێش.

د.ناجح گوڵپی

دکتۆر ناجح گوڵپی  2/12/2011 دوەشەممە/هەلەبجە