مەقاو "
Strangles"
نەوەشیێوە فاڕیاوە و تنن و
ئەسپو هەرو هەسەرین ، بە دمیٛڵ کەردەو لیمفە لکە سەرینەکاو کوٙئەندامو هەناسەی
مژناسیۆوە "لیمەفلکەکاو سەرەی و گڵویٛ " ، فرە بەکرژی دلیٛ گەلە ئەسپینە
یام هەسەرانە وەڵا بوٙوە، وەلیٛ کوشتەی ئاژەڵەکا خاوتەرا، نمەفاڕیوٙوە پەی ئانزانی، ئەسپ فرەتەر ئی نەوەشیە
گیٛروٙ،تایبە ئەسپی گەنج،پیر کەمتەر،هەسەرەو هەر کەمتەر توشیٛبانە ،بەعەربی خناق
الخیل ش ماچا، یانی خنیکیای ئەسپی .
نونگە cause :
هورکارو ئی نەوەشیەن بەکتریاو "ستریپتۆکۆکاس ئیکوی ئیکوی streptococcus equi equi ،گرام نەگەتیڤ،بەرگدار، بە وشکی و گەرماو شوڵەوە وەرەتاوی مروٙ،
نزیکو یەک مانگی تاووٙ بژیووٙ جە پلەوگەرماو بەرو لاشەو یانەوەینە دلیٛ ئاژەو
گەوڕی و هەوشو بەروبانەکەیشەنە ،یانی چەمو بەکتریاکاو تەرینە فرەن ،چون فرەو
بەکتریاکا هەر نزیکەو چوار ڕوا مژیوا بەرو لاشەو یانەوەیوە" 96 سەعاتیٛ"
،ماوەو کڕکەوتەو بەکتریاکەی "3-14 "ڕویٛن .
ئەوەفاڕیای نەوەشیەکە: بە نونگەو تلیای پۆو وێڕاسو چیٛوە پیسەکا، یام ویٛراس جە ئەسپە نەوەشەکەیەو
پەی ساقەکا فاڕیوٙوە، ئاژەڵیٛ هەکە وەش بیەبوٙوە جەنەوەشیەکەییش، بوٙ بە گەنجینێوە
پەی هورگرتەو بەکتریاکەی و دیسان ئەوەفاڕایش پەی یاگێوەتەری ،بەکتریاگە بە هەناسە
دریوە و هەواو ئاوی واردەی پیس کەروٙ.هەرپاسە هەوکەردەو لکەلیمفەکایچ پەڕا
بەکتریاو چاگەیچەو فاڕیوٙوە.
نیشانیٛ نەوەشیەکەی clinical signs
بنەڕاو نەوەشیەکەی بەرزبیەوەو پلەو گەرماو
لاشەیا"یاو" 39.4 -41.1 سەدی" ،جە یەکەم ڕوٙوە دیاری مڎوٙ،
دماوئانەی ئاوی بڕناخیٛوە مێرە واری ،پەیش هەن چڵمیچش تیٛکەڵ بوٙنە، کەم هاز بونە،
چیٛرچەناکەش ماسوٙ بە نونگەو هەوکەردەو لیمفە لکەکا ،چێروچەناکەی و بەرەو
گڵویٛش،ئتر هەناسەدایش و واردە قوتدایش ناڕەحەت بوٙ،جاری چامنەیچ هەن سەرو ملش
ماسوٙ،ئاژەڵی پیر کەمێوە زیاتەر وەرگە گیٛروٙ، جۆرێ تەر جە نەوەشی سترانگڵی بەرگنۆ
هەکە نیا سەرو ملەنە، بە نونگەو هەوکەردەو لیمفەلکەکاو دلیٛڕاسەو لاشەی ،تایبە لکەلیمفەکاو لەمیٛ هەوکەرا، کەمێو جاریٛچ لکە
لیمفەکاو مەژگی هەوکەرا.
ئەژناسای نەوەشیەکەی diagnosis
نیشانیٛ
و ویەرینو نەوەشیەکەی، کشت کەردو
بەکتریاکەی تاقیگەنە ،جەڕاو هورگرتەی نمونێوە جە هەوو لکەلیمفەکا،یام چڵمو لوتیٛ،
شوٙڵەو ئیکسی پەی سینەی و چن ئەزمونێوە تەریٛ هەنیٛ کۆمەکما کەرا پەی ئەژناسای
نەوەشیەکەی .
دەرمانو وەربەس و پاریٛزنای : treatment,prevention, control
مەشو
ژیوگێوە گەرم و وشک وبیٛ تەپوتوٙزەنە ئەسپەکەی نیگادارمیٛ، نیمەنمەکی گەرم بنیەمیٛ
سەرو دمیٛڵەکا هەتا بیاوا و بەرەشا بوٙ، ئینجا پاکیٛ کریاوە و فتیٛڵەو یوٙدیشا وزی
دلیٛ هەتا زەریف پاکیٛ باوە، هەتا زوتەر دمیٛڵەکا
تەقاو پاکیٛ باوەو زوتەر ئەسپەکە
مێوە سەرو وێش هازیش گنوٙنەو واردە موەروٙ .
دەرمانو
پروکاین پەنسلینی خاستەرینو کاریگەرتەرین دەرمانا سەرو بەکتریاکەی، ئەگەر زوو
بنەڕاوە بزانمیٛ و ئی دەرمانەی بەکار بارمیٛ ڕەنگا وەربەسو دروسبیەو دمیٛڵەکا
کەروٙ. ئەگەر دماو بەرەداو دمیٛڵەکایچ بوٙ هەر هامکاری زووتەر وەشبیەیەو مڎوٙ.
وٛاکسن
کەردەی نوٙماو ئەسپی و هەسەریٛ،هوٙریەڵی عەمرو " 12 هەفتە،15هەفتە،16 هەفتەنە
کویش،دماو ئانەی ساڵانە کویشا" ، جوٙرە وٛاکسینێوە وەش کریان پەی پاریزنای
ئەسپو هەسەری، هەکە وەرگیری مەدوٙ بە دلێپوٙشو لوتیٛ ،ڕاو ماساوڵەکاوە دریو ئەسپەساقەکا،
یانی وەرگیری ئەو دمیٛڵ کەردەی کەروٙ، یانی دماجار ئەگەر هەرئەسپێوە نەوەشیەکەی
گیٛروٙ فرە بەسووکی دیاری مڎوٙ، هەر ئەسپێوەیچ دماو نەوەشیەکەی بەربشوٙ و مەنوٙ
ئانە وەرگە گرتەی پەیدا کەروٙ دژو نەوەشیەکەی و جارێ تەر توش نمەبوٙوە .
ئەگەر
گەرەکما بوٙ کوٙنتروڵو نەوەشیەکەی کەرمیٛ و نازمیٛ وەڵا بوٙوە ،مەشوٙ یەکسەر ئەسپە
نەوەشەکا جیا کەرمیٛوە جە ساقەکا، ئیجا ڕویٛ دوویٛ جاریٛ پلەو گەرماو لاشەو ئەسپە
ساقەکا گیٛرمیٛ ، هەر ئەسپێوە یاوش بی یەکسەر دەرمانو پەنسلین پرۆکاینیش دریو
وەنە، پاکژ کەردەی گەوڕەکا، کەلوپەلەکا، جلیٛ تایبیٛ پۆرەما با ،دەسکیٛش و دەمپوٙش
، تا "14-21" ڕویٛ ئەسپەکێ چیٛرو چەمڎارینە با،ئەگەر هیچ نەوەشیێوە
بەرنەکەوت ئاوەختە گرفتێوە نیا وتەرسی نەوەشی نیەنە،وەلێ چن جارێوە دماو ئازاد کەردەی دماو کەرەنتینی
بەر کەوتەن ئەسپی نەوەش هەڵای میکرۆبەکەش چەنە مەنەن و وەڵایچش کەردەنەو،وەرو
ئانەی خاستەرا هەتا مانگێوە کەرەنتینەنە مەناوە خاستەرا، سەرچەمەو بەکتریاکەی ئینا
دلیٛ "لکەلیمفەکا چیٛرچەناکەیو بەرەو گڵویٛنە" پەوکای پەی دڵنیایی متاومش چاگەنە پەی کشتو
تاقیگەی نمونە بارمیٛ .
د.ناجح گوڵپی 16/11/2017 هەورامان
