وشکنای گۆشت و ئاژەڵی

وشکنای گۆشت و ئاژەڵی  meat inspection

وەرقوڵ:

ئینسان بونەوەرێ گۆشت وەرا،  ڕوانە گۆشت موەرۆ، وەرو ئانەی ئەوەجە پانەی کەرۆ کە  بزانمی گۆشت چێشا و گرنگیش چێشا پەی ژیانو ئینسانی ، کامە ئاژەڵ ئەشۆ سەربڕیۆ و گۆشتەکەیش بوەرمی، چنی وشکنایش پەی کەرمی ؟ یام کامە گۆشتی بسانمی پەی واردەی؟، ئا نەوەشیی کامێنی جە  گۆشتو ئاژڵیوە فاڕیاوە پەی ئینسانی؟،چنی کۆنترۆڵشا کەرمی؟، فرە واردەی گۆشتی سوری بۆ بایسو کۆمەلێ نەوەشیا...چن زانیارێ تەر.

 گۆشت چێشا؟:

 گۆشت کۆمەڵی شانەو خانەو ماساوڵێن، چنی دەماری و ونبەرو ون ئاوەرو چەربی و بەستەرە شانێ،  چن گلاندێ و ئەندامی دلی لەشی (یەهەر،شۆشی ،دڵ، وڵک،زوان،سپڵ..هتد).

گرنگی گۆشتی پەی بەشەری:

گۆشت سەرچەمێ گرنگو پڕۆتینیا (پرۆتین و ئاژەڵی)،چنی چەربی و ڤیتامینو کانزای،واردەی گۆشتی نیشانە مدۆ کە ئا کۆمەلگە یان دەوڵەتە حاڵتی ئابوریش ئینا چ ئاستێوەنە، دۆڵەمەندا یام فەقیر؟ پەی نمونەی ، هەر نەفەرێ جە ئەمریکاو وەرپڕو ئەوروپای و دەولەتەکا خەلیجی ڕوانە (50-70) گرام گۆشت موەرا،وەختە کارێنە  بە پاو ستانداردو ڕێکوزیا تەندروستیە جیهانیەکا مەشۆ ئینسان (35) گرامی گوشت بوەرۆ.( ئێگە لاو ویما  هیچ ستاندردێ شمولش نمەکەرۆ داخەی گرانەم هیچ زانیاری یام ئامارێ نیا کە  تاکە کەس جە کوردسانەنە ڕوێ چن گۆش موەرۆ ).

پێکئامای کیمیایی گۆشتی:

  گۆشت پێک می جە ( تەڕی 'ئاوی" پڕۆتین، مەکی و کانزا،ڤیتامین )، بەپاو جۆرو ئاژەڵی یان باڵداری ئی ڕێژە  کەمێ فاڕیۆ چن نمونێ وزمێ ڕووە.

گوشتو گاوی " پڕۆتین ٪ 18.7 ، ئاوی ٪66 ،چەربی ٪17

گۆشتو گۆرەکەی " پرۆتین ٪18.8 ، ئاوی ٪66 ، چەربی ٪14

گۆشتو وەرەی-مەی " پرۆتین ٪17 ، ئاوی ٪61 ،چەربی ٪21

گۆشت و بزی " پڕۆتین ٪18.4 ، ئاوی ٪71 ،چەربی ٪9.2

گۆشت و ووشتری "پڕۆتین ٪ 18.4، ئاوی ٪ 72 ،  چەربی ٪7.2

گۆشتو هەورێشەی "پرۆتین ٪ 21 ، ئاوی ، ٪72، چەربی ٪5.8

گۆشتو کەرگی "  پڕۆتین ٪ 21.4 ، ئاوی ٪70.9 ،چەربی ٪6.8

گۆشتو قەلی " پرۆتین ٪24 ،ئاوی ٪66.8 ،چەربی ٪8

هەرپاسە ڤیتامین و کانزاو مەکی هەنێ وەلێ بە پێوستش نمەزانو وردەکاریشا باس کەرو.

قەسابخانە-کوشتار:

 یاگیوە تایبەتەنە پەی سەرەبڕیەی ئاژەڵی، پۆس وەژتەی، وردکەردەی،پاکۆ کەردەیش،و فەحسی ڤێترنەری وەڵێ و دماو سەرەبڕیەی، سودو قەسابخانەی ( گۆشتی تازەو پاکو تەندروست وزۆ بازاڕ ،یام پەی کیانای بەرۆی، پاشماوەکا ئاژەلەکەی بەکار مارۆ جە پیشەسازینەو ،پاشماوە خراپەکایچ سۆچنۆ).

هەر ئاژەلێ ئامادە کریۆ پەی سەرە بڕیەی ئەشۆ ڕۆی وەڵێن بریۆ یاگێوە تایبەتە "گەوڕ" نزیک و قەسابخانەی ،تا جەلاو دکتۆری ڤێترنەریوە وشکیو .و پەیش بەر گنۆ کە ئی ئاژەلە (مەی ،بزە،گاو،گۆرەکە ...هتد) تەندروستیش خاسا و نەوەش نیا دەردە موەرۆ پەی سەربڕیەی و واردەی گۆشتەکەیش ،ئینە بەشێووەی گشتی،وەلێ بازێ نەوەشی هەنێ هەڵای چی وشکناینە بەر مەگنا ، مەگەر دماو سەرە بڕیەی، پیسە نەوەشی (کرمەو شۆشی،یەهەری، کیسەی ئاوی، سیل و،ماڵتەیاو،  کە ئینی دلێ لەمەنەوە نیشانەکێشا بەرمەگنا ).

پی جۆرە ئاژەلەکەی وشکنمی ڕوێ وەڵێ سەرە بڕیەنە:

·          عەمرو ڕەگەز و ئاژەلەکەی (نیرو ما )

·         دیاری کەردەی حالەتی تەندروستی ئاژەلەکەی (  بە مدرایو بە لوای رانە چەنینا؟، واردە موەرۆ؟ ، هەناسەدایو،ڕەنگەو ڕووپۆشەخانەکا دلی بڕناخاش  چنینەنە؟ پلەو گەرماو لاشەیش، پۆسو موو،پەژمش فەحس کریۆ، نمەبۆ هیچ ،زەخمی،دمیڵی، قاچ مەڕیایش بۆ، نمەبۆ هیچ چڵمێ پۆ لوتیشۆ بۆ،یان دەمش لیکی نەکەرۆ، مشۆ نیشانێ فیڕنایش پۆوە نەبۆ.

·          ئاخر جار فەحسو " ئاوری" کریۆ، نمەبۆ ئاژەڵی ئاور سەرە بڕیۆ، جاران یاسا و حکومەت بێ نازێ بەهیچ کلوەجی  ئاژەڵی مێڵی سەرە بڕیۆ، شۆنەو ئانەیچەرە  سزا نریابێرە پەی ئانیشا کە ئاژەڵێ مێڵێ  و  ئاورە سەرە بڕینی،غرامەو زینادنی کەردەی بێ.

سەرەبڕیەی ئاژەڵی:

یانی بڕیەی ملی جە ئاستو گڵوێنە  بەکاردێ تیژە، یانی فرەتەرین ونی مجیۆ و بێ بەرۆ دلێ لاشەو ئاژەلەکەینە ،چون ونی  ژیوگێ خاسەنە پەی ژیوای بەکتریای.

دماو سەرەبڕیەی سەرنجە دەیمی ماساولەکی لەشی هەر گرژی باو خاوێ باوە(پلی شانا )،تا چن سەعاتی دماو سەربڕیەچ،یانی هەتا هازیشا چنە بۆ هەر جوڵیا ،گرژ و خاوێ باوە، دماو( 6-12) سەعاتا  لاشەی سەرەبڕیا ( مەی و گاو) ڕەق بۆ،یانی جولەو ماساوڵەکا نمەمەنۆ،ئی وەختە بەپاو جۆرو ئاژەڵی فەرق کەرۆ،دماو 24 سەعاتا جە ڕەق بیە ی چن ئەنزیمی دلێ گۆشەکەینە مجیا و گۆشتەکە نەرم و تەڕ بۆوە ،،ئینە فرە خاسا  پنەش ماچا  "یاوای گۆشتەکەی " جون رادەو ترشی وتفتی گۆشتەکەی فاڕۆ ،وەختی ئاژەلەکە زیندەن  پی ئیچش (PH ) تفت یام هامسەنگا، دماو ئانەی فاڕیۆ پەی ترشی "گۆشتەکە "یاوۆ و ئاوەخت مشیۆ پەی واردەی، ڕادەو ترشی پی ئیچ کەیش مبۆ بە بایسو ئانەی میکرۆب گەلێ کوشۆ و دێڕ گۆشتەکە خراپیۆ.

دماو سەرەبڕیەی ئاژەڵی و پاک کەردەیش نمەبۆ یەکسەر گۆشتەکەی بوەری،مەشۆ بنیەمیش دلێ یەخچاڵی هەتا ماوەو شش سەعاتا، تا ڕدەو ترشو تفتیەکەیش فاڕیۆ پەی ترشی  و گۆشتەکە وەش بۆ پەی واردەی و  هەم پەی ورگیرتەیو بەستەیش دلێ بەفرگرینە .

کەم ون مجیای  imperfect bleeding  :

وەختێ ئاژەڵ سەرە بڕیۆ مەشۆ بەتەمامی هەرچی وونی لاشەیش هەنە بێ جبەر، وەلێ ئەگەر نێ بەر ئانە نونگەو نەوەشین، پی جۆرە موینمیش:

·         ڕەنگ و لاکەکەی تاریک یام تێر ڕەنگا

·         ئەگەر بنەو هەنگڵ و لاکەکەی بڕمی  ،ونبەرەکی پەڕینی ونەی گرسێ

·         ونبەرو ون ئاوەرەکی چیرو پۆسی سورێ و پەڕ ونی بانە

·         ئەندامەکی دلێ لەمی (ڕیڵەخۆ و جگەر،سپڵ. ) ونیشا مزۆنە

·         ونئاوەرەکی بەین و پەراسوەکا ونیشا مزۆنە

·         لکە لیمفاویەکی ونیشا مزۆنە

·         سکۆڵەو چەپ و دڵی ونیش چنە مەنینۆ و گرسێنە

یاو (fever ) : نەوەشیە  بەکتریاو ڤایرۆسیەکی با بە نونگەو پەیدا بیەی یاوی ،وەرئانەی ڕەنگەو گۆشتی فاڕیۆ و پەی واردەی ئینسانی  نمەشیۆ:

·         بەرکەوتەی موولولەکا ونی چیور پۆسینە،یانی لاشەکە  سور مرمانۆ

·         لاشەی سەرە بڕیا ڕەنگەش سورەی کاڵە مرمانۆ،بەیەکسانی گردو گیانیش

·         ماساوڵەکی لاشەی سەربڕیای  سافو لوس گنا وەرو دەسی (لیق)، بەنونگەو بەرئامای پلازماو ونی

پۆس وەتەی ئاژەڵی سەرەبڕیای:

دماو سەرەبڕیەی ،فوو کریۆ چیرو پۆسیش،جاران بەدەم فووکەرینی،وەلێ ئیسە بە پەمپی کارەبایی،خیراپەڕش کەرۆ،،ئینجا بە کاردێ  وەتیژ وەشدەسەو گولانی، کاردەکێ منیە دلێراسەو سینەیەش هەتا ماریش پەی لاو لەمێشو دلێ گەلایش، ئینجا هەرجوار پەلۆ ورش دڕی ، ئینجا  بە قاچی ورش واسی پۆقولاپیوە ،پۆسەکەی پاک کەری و مالاشيرە جە ئاژەلەکەی، مەشۆ سەربڕەکە ووریابۆ وەختو پۆسگێرتیۆنە پۆسەکە ولەنەکەرۆ،تا پەی بازرگانی و پیشەسازی قیمەتی خاس کەرۆ، وەڵێنە ورگو ڕیڵەخۆی بەرمارا،ئیناج شۆشو یەهەرەکەش  ،پاک شوریۆوە، دکتۆری ڤیترنەری فەحسش کەرۆ، هەریاگیش خراپ بۆ فڕە دریۆ، دمایی لاشەکەی کەری دوێ لتێوە،بەمشاری کارەبایی یام بە قەمی.

فەحسو ئاژەڵی سەرەبڕیای:

یەکسەر دماو سەرەبڕیەی  فەحسو لاشەکەی کریۆ تەماشەو یەهەری،تاڵەی( تالە ماسە) ،شۆشی،دلێ لەم ،ڕێلەخۆ، لکەلیمفەکی،(لکەلیمف وەختو نەوەشی سیلی ورماسا) ،دڵ پەی کیسڵەو کرمی.

مۆرەو گۆشتی:

دماو فەحس و گۆشتی جە لاو دکتۆری ڤێترنەریوە ،ئەگەر هیچ نەوەشی پۆ لاشەکەیۆ نەبۆ، ئیتر مۆرە کریۆ جە لاو مۆرکەریوە ،چن جۆری ئەندازەیی مۆری ڤێترنەری هەنێ حکومەتی دیاری کەردینی  ( یەرەگۆشە،لاکێشە، خڕ، ششلا ) :

1.      مۆرەی یەرەگۆشی  دریۆ ئەو گۆشت و ئاژەڵێ گەورەی  پیسە گاو،گامیش

2.      مۆرەی لاکێشەییە  دریۆ ئەو گۆشت و ئاژەڵێ گولانەی

3.      مۆرەی خڕەو بازنەیە  دریۆ گۆشت و بەرازی

4.      مۆرەی ششلا دریۆ ئەو گۆشتو ئاردەی..(هاوردە)

بە پاو وەلاتی ڕەنگە مۆرەکی فاڕیۆ،ڕەنگەی سورە  دریۆ ئەوە ئاژەڵەکا دلێ وەلاتی، پەی هاوردەی ڕەنگەی  مۆرەی وەنەوشەییە، کەوێ (شین) چ پەی بەرازی،  وەلێ ئی بابەتە جە کوردستان هیچ گرنگیش نەدریان پەنە.

پاشماوە و ئاژەڵی سەرەبڕیای:

پاشماوەکی (پەژم،پۆس، ڕێلەخۆ،ونی، پێشە،شاخ،سم ) پەی جۆرەها پیشەسازی بەکار مەیا، هەتا پاشماوەکی قیمەتشا بلۆ سەرۆ،یانی گۆشت قیمەتش هەرزانتەر بۆ.

کام نەوەشی چنی گۆشتی فاڕیۆوە پەی ئینسانی؟:

Ø      گۆشتی خاسا ئانەن کە (گرد پرۆتینەکی و ڤیتامینەکێ "B,A,D  " و مەکی " ئاسن،کالسیۆم،زنک" ) چنە با، شۆنەو ئانەیچەرە  گۆشت یاگێ خەتەرین پەی ئینسانی، جون کۆمەڵێ میکرۆبێ و نەوەشیێ مارۆ پەیما .

  چندەها نەوەشی  ئاژەڵی هەنێ کە جە راو ورادەی یان مامەڵە کەردەی بە گۆشتیوە  فاڕیاوە پەی ئینسانی:

·         سیل و گاوی  Bovine tuberculosis

·         ماڵتە یاو ( برۆسیلۆسیز )brucellosis

·          کرمەی شریتیە ( taenia saginata  )

·         کیسەی ئاوی  ( Echinococcus )

·         کرمەو  یەهەری و چندەهای تەریچ

Ø      گۆشت و  بەرهەم گۆشتیەکی یاگێ وە خاسە وژیوگێوە بەپیتەنە پەی گەشەکەردەی بەکتریا و ژەهراوی کەردەی واردەی  ، پێسە " سالمۆنیلا، ئی کۆلای (کۆڵۆن)،کەمپایلۆبەکتەر، لیستریا،کلۆستریدیم پرفرنجیس "....هتد

نەوەشیەکی کە جە ئاژەڵۆ فاڕیاوە پەی ئینسانی، کێشێوە فرە گەورەی تەندروستیشا دروس کەردەن، چنی ئانەیچە  کێشێ ئابوری گەورەشا خولقنان، چوون پەی چارەسەر و ئی نەوەشیە  گوژمەی تایبەتی خەرج کریۆنە هەتا کۆنترۆڵ کریا،هەم جە ئاژەڵەکەنە و هەم جە ئینسانەنە، هەرپاسە ئەگەر حساب کەرمی بە نونگەو نەوەشیوە چن سەرئاژەڵی یان ئەندامەکیشا فڕە دریاو سۆچیا،ئینەیچ زیانی ئابورین.

نەوەشیە هام بەشەکی جە وەلاتە  تازە پۆرەکەوتەکا و وەڵکەوتەکایچنە ، فرە بەکەمی  چەمداری و تۆمار کریا، هەرپاسە زانیاری سەرو نیشانەکا ئی نەوەشیا و ڕا چارە و کۆنترۆڵ کەردەیشا وزیان پەشتەو کەنۆڵا، ئەگەریچ تۆمار کریاو خەبەرشا بزانمێ  فرە کەما ،یان نەوەشیەکە ئینا کۆتانەو خەریکا مەحف بۆوە ،یان توانا و ئەشناسای ئەزموونگەیی کەما.

نەوەشی سیلی ( tuberculosis ) یۆن جە نەوەشیە هامبەشکا ئاژەڵ و ئینسانی (zoonotic disease  ) ،فاڕیۆوە پەی ئینسانی بە تێکەڵ و هورزو نیشت چنی ئاژەڵی نەوەشی، یام واردەی شۆتی تەمام نەگریای، یام گۆشت و ئاژەلێ خاس نەگریا و ئاژەڵێ نەوەشی.

بەکتریاو سیلی (mycobacterium tuberculosis  ) یەرێ نۆعین:

1.      بەکتریاو سیلو  بەشەری: توشو بەشەر ی و  گاوێ بو

2.      بەکتریاو سیلو گاوی : توشو گاوی و بەشەری بۆ، + مەی و  بزی

3.      بەکتریاو سیلو باڵداری :توشو بەشەری و گاوی +باڵداری

کرمەی شریتیەو ئینسانی  taenia saginata:

بەنونگەو واردەی ( cystisercus bovis ) کیسڵێ گولانەن ،ڕەق ئینەو دنە میژوین، ئینا دلێ گۆشتو"ماساوڵی "و دڵی و  زوانی ،یام گۆشت و کەلاوێ (کاکیلی) بازێ جاریج دلێ فرەو ماسوڵکەکا لەشینە پەیدا بانە،گەر ئینسانی واردە ملۆ دلێ گەدی، دماو ئانەی تروکیۆ بۆ بە کرمی شریتیە ساجیناتا (taenia saginata )، کرمەکێ هێلێ کەرۆ ،وەختی ئینسان نیشۆرە  بەرۆ نەک ئاودەسەنە ،،یان دما تەر ئاوەڕۆکە ملۆ دەشتو دەر دماتەر چنی گیواوی ،گاوە موورۆش، ئیتر هێڵکە  ملۆوە پەی دلێ گۆشت و ماساوڵێ و گاوەکێ،،پی جۆرە سوڕو ژیانیش بەردەوام بۆنە، ئەگەر گۆشت خاس گریۆ ئی گەرایە کوشۆ و خەتەرش نیا پەی سەرو تەندروستی ئینسانی، وەلێ بازێ جارێ گۆشت خاس نمە بریژیۆ ئی گەرادلێشنە مەنۆوە، دیسان کرمەکی ژیۆوە.

کرمەو یەهەری: بەشێوەی گشتی توشو گاوی، مەی ، بزی بۆ،وەلێ فرە بەکەمی  توشو ئینسانی بۆ.

کیسڵەو ئاوێ (تۆرەکڵەی ئاوی) (hydatid cyst  ):

کرمەی شریتیەو توتەی ( echinococcus granulosus ) دلێ ڕێڵەخو تووتەینە  هێلە  منیۆرەو مەیا جبەر ، گنا سەرو گیواوی ،ئەگەر ئاژەڵ  بوەرۆشا ، دمایی تروکیا  دلێ ڕیڵەخۆینە ، دماتەر  ملا دلێ ونی و شۆنەو ئانەیرە پەی دلێ شۆش و یەهەری و دلێ لەمی (پریتۆن) چاگە  با  بە تۆرەکڵەی ئاوی، جاری چامنە هەن قەوارەشا ئینەو وەزێ تا  پرتەقالێ گەورێ با، بانە بایسو خراپنای شۆشی و یەهەری، ئەگەر ئی ئەندامە خراپ بیی فڕە دریا بەرۆ،توتە موەرۆشاو  سوڕو ژیانیشا دوبارە بۆوە،مەشۆ یاگێ تایبەتەنە و تونەی(ئارگا ) تایبەتەنە سۆچیا.

ئەگەر ئینسان سەوزەی پیس بە گەراو ئی کرمی،یانی توتە لوابۆ دلێ سەوزەکەی و پیسیش کەردەبۆ ( بەرگەمی،کەوەر،تەرەتیزە،سڵق،شویت...هتد)  بوەرۆ توشو کیسی ئاوی مێ سەرو یەهەریشۆ،شۆشی ،پریتۆن، دلێ مەژگی، چارەسەرو ئی نەوەشیە ،بە نەشتەرگەری کریۆ، وەلێ مەشۆ دکترەکە فرە ووریا بۆنە ،چون تەقایۆ هەرکیسڵێ ،یانی وەڵابیەیۆ نەوەشیەکەی و پەیدا بیە دەیان کیسڵی تەری (هەر کیسێ نزیکەو 40 سەرەکرماش چنەن ) و باوە بەکیس.

کیسڵەی گولانە و ( sarcosists  ) :

جۆرێ تەر جە کیسڵەی گولانەی رەق ئینەو میژوێ یان گۆرەتەر، ملۆنە بەینو ماساوڵەکا لەشی، سوریژی، دڵ و"  گاوی ،مەی ،بزی"،کرمەکی ئینا دلێ ڕێڵەخۆ ئینسانینە (sarcospridia ) ،ئەگەر هێڵی ئی کرمی کۆتی سەرو گیوای و ئانە  ئاژەڵەکە موەرۆشا ، با بە کیسەی گولانە دلێ گۆشتینە،دوبارە گۆشتەکە ئینسان موەرۆش باوە بەکرمی،،پی جۆرە سوڕو ژیانیشا بەردەوام بۆ، ئەگەر گۆشت خاس گریۆ ئی گەرایە  کوشۆ و خەتەرش نیا سەرو تەندروستی ئینسانی. ئەگەر کتەو تووتەیچ ئی گۆشتە کیسە داریە بوەرا،ئادیچ توشی کرمەکی بانە.

زەردویی ( icterus  ,jaundice ) :

نیشانی نەوەشینە ،ڕەنگە و گۆشتی زەرد بۆ، بەنونگەو زیاد بیە چڕی زەردە ڕەنگ و ( biliverdin & bilirubin  ) بلیروبین و بلڤردین دلێ ونێنە،ئیتر گۆشتەکەیچ زەرد مرمانۆ، بەنونگەو نەوەشی یەهەری  ( کرمەو یەهەری، گیریای کەناڵ و زالەو یەهەری،یام نەوەشی تەری یەهەری)

گۆشتی سور و چەرمە:

گۆشت کریۆ بە دوێ بەشێوە ،،سورو چەرمە، بەپاو چری (مایۆگلۆبین ) دلێ ماسوڵکەکانە، هەتا ڕێژەو مایۆگلۆبین ی زیاد کەرۆ گۆشتەکە سور تەر مرمانۆ ، گۆشتو کەرگی چەرمەن ڕێژەو مایۆگلۆبینیش کەمتەرا جە  ٪0.05 ،هنو گۆرەکەی ( ٪0.1  تا ٪0.4 ) وەلێ گۆشتو گاوی ٪2 مایگلۆبینش چنەن، نمونەو گۆشتی سوری ( مەی،بزە،گاو ،بەراز ) .

گۆشتی سور سەرچەمێ دۆلەمەندو  ئاسنین، پرۆتین، کریاتین،زنک و فسفۆڕ،ڤیتامین B1,B2   ڤیتامینەکێ تەریج، سەرجەمێ گرنگو ترش و ئەلفا لیبویک  ن، کە مادیوە دژە ئۆکسان( antioxidant  ).

سەرچەمەو گۆشتی سوری ( گاو،مەی ،بزە،ئاسکی،هەوریشە)

سەرچەمەو گۆشتی چەرمەی ( کەرگی،قەل،گرد باڵدارێ، ماساوی،نەهەنگ )

تەرسەو فرە گۆشت واردەی:

ناوەندو پەیجۆری سەرەتانی ئەمریکی  و ناوەند و پەیجۆری سەرەتانی جهانی، پەیشا بەرکەوتەن  فرە واردەی گۆشتی سوری نونگێوەن پەی توش بیە بە سەرتانو کۆڵۆنی،شۆنەو ئانەیچەرە پەیش هەن توشو سەرەتانو سوریژێ ،شۆشی،پەنکریاس، زاڕۆڵەدانە.....هتد  زیاتەر کەرۆ، دیاری کریانە کە ئانزان(مرۆڤ) جە  هەفتێوەنە  مەشۆ 300 غرامی گۆشتی سور بوەرۆ، ئەگەر چینەی زیاتەر بۆ ،زەرەرش هەن، هەرپاسە چن پەیجۆریێ بەرشا وستەن کە فرە واردەی گۆشتی سوری بۆ بەنونگە پەیدابیەو  سەرەتان و مەمە و ژەنا، گەدێ، شوشێ، تڕتیمانی، لیمف.

بەرکەوتەن تەنیا گۆشتی سور نیا  کە کۆمەکو دروس بیەی سەرەتانی کەرۆ، گۆشت و کەرگیچ ئەگەر فرە بوەری ئادیچ مەترسیش هەن.

نەوەشی شەکرەی: فرەواردەی گۆشتی سوری بۆ بە نونگەو پەیاد بیەی نەوەشی شەکرەی جۆری دوەمی.

قەڵەوی: قەڵەوی  یان خیش بیەی هەمدیسان نەوەشیێ تەرا بە نونگەو فرە گۆشت واردەیۆ پەیدا بۆ، بەتەجرۆبە  سەلەمیان کە پرۆتینی ئاژەڵی  یان پرۆتین و گۆشت بەتایبەت سورو  چەرمە  بۆ بە نونگەو خیش بیەی  ئینسانی بەتایبەت دوەتەنگاش،دوەلاش، پرۆتین و  ماساوی و شیرەمەنەیەکا  کەمتەر یۆی قەڵەوکەرا، وەلێ پرۆتینی گیایی ئینسانی خیش نمەکەرۆ.

سەرەمڕە گۆشت واردەی بۆ بەنونگەو بەرزی فشار و وونی، و هەوکەردەی جومگەکا لەشی .

چنی گۆشتی عال ورچنی وختێ مسانیش؟

گرکەس حەزکەرۆ گۆشتێ بسانۆ کە تازە سەربڕیابۆ،نەرمو شل و تەڕ بۆ،نەک وەرو هەوایۆ ووشک بیەبۆوە،دماو ئانەی تەماشەو ڕەنگەو گۆشتەکەی کەرمی، دیارا ڕەنگە گۆشتی بەپاو جۆرو ئاژەلەکەی،عەمرو ئاژەڵی، واردەو ئاژەڵی،ڕەگەزی نیرو ما،جوڵەو چالاکی ئاژەڵی  فاڕیۆ ،تەنانەت بەپاو یاگێ ماساوڵەکی ڕەنگە فاڕیۆ.

( هنو گاوی سوری تیر مەیلەو قاوەیی، هنو گۆرەکەی کاڵو ئالا، وەلێ هنو مەیی سوری تیرا،هنو وەرەی سوری ئالا، هنو بزێ سوری مەیلەو مۆرو کەوەسەن، هن و بزڵەی کاڵا، هنو ووشتری سوری تێرو تاریک،هەرپاسە هن و ئەسپی  سوری تیرو تاریک و ڕیشالەکێش دیارینی،هنو گامیشی سوری تێرو تاریک، گۆشتو کەرگی ڕەنگەش پڕێنە ( ڕەنگ پڕا) یان بولینی کاڵ ) .

ئی وەسف و ڕەنگەو گۆشتی بەپاو وینای دکتۆرەکەی و کەسا تەری فاڕیو، ئەگەر پەی ماوێ گۆشت مەنۆ وەرو هەوایۆ ئانە ڕەنگەش فاڕیۆ ،هەرپاسە ئەگەر نریا سەردخانە ، ئی ڕەنگ فاڕیایە ماناو ئانەی نیا  کە گۆشتەکە خراپیابۆ و پەی واردەی دەس نەدۆ، گۆشت ئەشۆ زیاتەر جە  (3) ڕوا دلێ یەخچاڵینە نەمەنۆوە،،یانی پلەو گەرمایش 4-8 پلەی سەدی بۆ و نەبەسۆش، وەلێ دلێ بەفرەگرینە بەسۆش  متاوی هەتا ماوەو (6-12)  مانگا پاریزنیش،  گۆشتی قیمە پەی ماوە و (3) مانگا تاوی ورگیری مجەمیدەنە، گۆشتی گریا  هەم پەی ماوەو( 2-3 ) مانگا  دلێ مجەمیدەینە تاوی پاریزنیش .

گۆشتی بەستە  بە نایلۆنی  قەصدیر (ئەلەمنیوم) پۆژنیرەو زەریفو مەحکەم بەسیش و هەواو دلێش بەرکەری و منیەش مجەمیدە،ئیتر بەسۆش،هەتا وەختی گەرەکت بۆ بەرش باری پەی واردەی،وەلێ گۆشت بەر بەرباری و بەستەکەیش تاویۆوە ئانە ئیتر ڕەنگ و تامو  بۆش تێک مشۆ، دوبارە نمەبۆ ورش گێریوە، گۆشتی بەستە  مەشۆ بەرش باری ڕوێ وەڵتەرو وزیش دلێ یەخجاڵی تا بەئیسراحەت وەرش بدۆ.

گۆشتی عال کە نیات سەرو ئایری و پلەو گەرمایش یاوا نزیک و  هەشتای  ڕەنگەش فاڕیۆ پەی قاوەیی مەیلەو بوڵینی، هەرپاسە بوەش وەشەنە ،وەلێ گۆشتی خراپ ڕەنگەش  تێرەنە، بوەوهالاویش گولەنە.

گۆشتی بەستە ، گۆشتو قوتوی:

واردەی گۆشتی بەستەی  یان هۆرگئریا دلێ قتوینە ،زیانش هەن پەی تەندروستی،وەختەکارێنە گۆشت پەرا جە مادەی دژە ئۆکسان ،پەی دلێنە بەردەی خانە سەرتانزاکا، بەتایبەت گۆشت و (سجوقی) کە ورد کریان وکریۆ دلێ ڕێلەخۆی و بە بەستەی یان گەرمکەردەی هۆرگیریۆ ،بازێ گۆشتی تەر مادەی نیشاستەش پۆکریۆ تا زیاتەر پاریزیۆ یان مادەی تەر پیسەو نایترۆزی  پەی ئانەی ڕەنگو گۆشتەکەی قاوەیی و زەریف کەرۆ، ئی جۆرە مادە  زیان بەخشا سەرو تەندروستی ئینسانی. هەرپاسە هن و کەرگیچ

مشیۆ ئاجۆرە گۆشتا بەکار بارمی وبسانمی کە نامێ شەریکەیو چنی جۆرو پاریزنای و ورگیرتەیش سەرۆ بۆ، گۆشتی بەستە  مەتەرسی زیادش هەن سەر وتەندروستی ،جون فرە واردەیش توشو نەوەشی شەکرەیما کەرۆ،بە نونگەو  ئا  نیشاستەیۆ کە  شانیان گۆشتەکەی، بۆ بە قەند  دماو ئانەی وریۆنە، هەرپاسە  سەرتانو پەنکریاسی، چن نەوەشێێ تەر ئەگەر بیو فرە وەرمێش.

کەرگی بەستی:  کەرگەی بەستیچ زیان گەلێش هەنێ،بازێ کەرگی  گۆشتەکەیش پەڕ کەرا  ( مەکاوی) نۆرماڵ سەلاین وختی بەسۆش و وەررش مدۆ زیانش هەن، فشارو ونی زیئاد کەرۆ ،هەرپاسە پژگنای نیشاستەی ئۆ گۆشتەکەیش،هەمدیس زیانش هەن پەی شەکرەی.

متاومێ یانەنە دلێ مجەمیدەینە  وێما کەرگی ورگیرمی  پەی ماوێ دریژی و بێ زیان.

هەتا پلەو بەستەیش زیاتەر بۆ متاوی زیاتەر گۆشت پاریزنمی، پەی نمونەی گۆشتو گاوی ئەگەر چیرو سی 30 پلەیۆ بۆ تاومێ پەی ماوە یەک ساڵی ورش گیرمی،وەلێ گۆشتو کەرگی هەتا دە مانگی پاریزیۆ.

ڕەنگەو چەربی گۆشت و ئاژەڵەکا :

چەربی گاوی: چەرمە ومەیلەو زەرد،یان زەرد، بە نونگەو بیە ڕەنگەو کارۆتینی دلێ گۆشتەکەینە

چەربی کەرگی ،چەرمەن بە نونگەو بیەی ڕەنگەو کزانسۆفیلی

چەربی مەیێ ،چەرمەو لکیان،  چەربی بزی،چەرمەنو موێ بزەکێش پۆ لکا، چەربی ووشتری،چەرمەی کرێمی تەڕ،چەربی ئەسپی، زەرد،یام ئاڵتونی،تەڕ و  زەیتین، چەربی کەرگو قەلی زوو تاویۆوە ،وەلێ هنو گاوی دێرتەر.

دکتۆر ناجح گوڵپی

پزیشکی ڤێترنەری راوێژکار

30/3/2017