بزڵانە؛ خەزؽننێوی
ئەوەشاریا
زوۆن ئاواتەوازبؽنؽ ڕوێو جە روان بلونە خزمەتو دەگاو بزڵانەی،
شوکر پەی خودای ئاواتم بڕیا. من پسەو کەسێو، کە ویارو زوانی و فەرهەنگینە
ساڵانێوەن خزمەتمەکەرو. جە بارەو تایبەمەندی زوانو دەگاو بزڵانەیوە ئەژنیەبؽم،
پەوکای ئیجارە پەردەچیام بلو نزیکۆ ئی دەگا خنجیلانؽ بوینو، پەی ئانەی چەنی
مەردمەکەیش واتوواچ بکەرو، یام گۉش بدارو بزانو ئانە، کە واچیان پاسەن!
کاشی بەعەمەل ئاما، ڕۉ یەرەشەممەی، ١٠/٦/٢٠٢٥، چەنی هامرایم
کاکە جەمشید بزڵانەیی لوایمؽ، سەربارو گەشتیو وەشی و دیەی دیمەنەکاو دگای و باخات
و ناوچەکەی، ئی زانیاریایچە پؽشکەشتان مەکەرون.
بزڵانە کەوتەن ناوچەو گاوەرۉی، تاقە دەگای هەورامیەنە، نزیکەو
جادەو سنە-کامیارانینە، جادەی خوڵینش هەن، هامسا دەگاو دۉڵای، دەرەکەوڵەی و وەسؽ
وارینە و وەسؽ سەرینؽنە جە ناوچەو ژاوەرۉینە، هەڵبەت گرد کەوتؽنؽ پەشتیشەوە.
بزڵانە، پسەو دەگایاکاو هەورامانی تفی فرؽش چەنە بؽنؽ، گەرمەو تفیاوای بؽ، تفی
چەرمؽ، هەڵبەت تفی بؽڕمڵؽش (بؽپؽشؽ) نەبؽنؽ چەنە. هەناری و ساوی و هەلوچؽ و
هارەبراڵو، گؽلاس، شؽڵانؽ...
دەوڵەت پەنگاوێوش(سەد) سازنان سەرو چەمو گاوەرۉیوە، بۉنەو
ئینەیوە ئەغڵەبەو زەمین و باخەکاو دەگای کەوتؽنؽ وریتی پەنگاوەکؽ و مەبانؽ چؽرو
ئاوؽوە، ئتر کۉشەنێوی فرە جە زەمینی تەختی و باهری و باخؽشا دلؽنە شیؽنؽ، پەوچی
فرەو خەڵکو دەگای ڕووەشا نیاینە شارو سنەی پەی ژیوای، سنە نیمسات دورەن. بزڵانە
یاگێوەی سەختەنە، کەشو عەوالانی هامساشەن.
بزاڵانە وەڵتەر یاگێوەنە بیەن چەودیمو دەگا تازەکؽوە پەنەش
ماچا بزڵانەی کۉن. بزڵانەی تازە نزیکو پەنجا یانا مەبۉنە. نامؽ بزڵانەی جە (بزان،
بزانان) یانی مەردمی بزان، زانا، جەمعو بزانان، ئتر وردەوەردەی سەرو زوانیوە
نامەکؽ فاڕیاینە پەی بزڵانان، بزڵانە. پەیلوای تەریچ هەن، کە یاگؽو بزەکۉیا بیؽنە،
کەڵەکۉیی (بزڵانە-لانەو بزان، لانەو بزەکۉیان، کەڵە کۉیان)، کەڵە کۉیی هەمیشە
ئازاد و سەربەرز بیەن، خەڵکو بزڵانەیچ پاسە بیەن، پەوکای ئی نامؽشا نیان.
تایبەمەندەیاکاو زوانو دەگاو بزڵانەی. گۉرانەن/ دایلەکتو
هەورامانی/ لەهجەو تەختی. سەمەرە ئانەنە کە ئی دەگا مەگنۉ ئەوپەڕو ژاوەرۉی، کۉشەنیوی
فرە دور، کەچی پسەو مەردمو هەورامانو تەختی و لهۉنی مەدوانؽ، چەنی؟
زوانشانە مۉرفیمو(مە) ی بەکارنمارانؽ وەڵؽو کەردەوەی
نەویەردەینە. هەر پسەو هەورامان تەختی ماچا:
کەرو، بەرو، وەرو، نیشو، گرەوا، لوا، گلؽرا، ڕەما. مزانمؽ
کۉشەنو ژاوەرۉینە مەواچانؽ (مەکەرو، مەبەرو، مەوەرو، مەنیشو، مەگرەوا، مەلوا،
مەگلؽرا، مەڕەما).
زاقتەرین تایبەمەندی ئانەن کە (ئا) یام (ا) بؽگیری درؽژ،
مەواڕانؽ پەی (ۉ). ئینە تایبەمەندیێوی کۉنەبیەن کە دلؽو شعرەکاو سەیدینە مەوینمؽش.
هەرپاسە ئی دیارکەوتە دلؽو شعرەکانو بابا تاهری هەمدانینە هەن، دلؽو لەهجەو
تارانینە هەن. ئەکید ئینە ئەوامەنەو زوانێو گردینی و کۉنەو وەڵاتو ئاریانی بیەن،
دلؽو دایلەکتو هەورامانیەن، لەهجەو بزڵانەینە هەڵای وؽش پارؽزنان. یانی بزلانە
ئەژمار مەکریۉ بە لەهجێوی تایبەو دایلەکتو هەورامانی.
هانە-هۉنە، یانە-یۉنە، نیشانە-نیشۉنە، مزانو-مزۉنو،
ڕەما-ڕەمۉ، ئاما-ئۉمۉ، ئامای-ئۉمۉی، وەشا-وەشۉ، ئانا-ئۉنۉ. هەڵبەت گرد (ا) نمەواڕیۉ،
پسەو (دەگا=دەگا) ئەغڵەبشا جە کەردەوەنە دیاریمەدانؽ کاتو گؽڵاینە inflection ، هەرپاسە نامؽ، یاوەرنامؽ و
یاوەرکەردەوەنە، ئامرازەکانە ئی دیارکەوتیە مەوینمؽ.
مۉرفیمو جەمی (ؽ) هەورامانی، بزڵانەنە واڕیان پەی (ە) بؽگیری
کوڵ، بە جۉرێو مەدرکناش هەن میانو (ا) درؽژی و (ە) کوڵینە، پسەو.
بلمؽ- بلمە، ملمؽ- ملمە. لوێ- لوە. ڕەمێ-ڕەمە، تەرسێ-تەرسە.
دلؽو دەگایرە گؽڵای مەگؽڵؽنمؽ، واتشا بە بڕێو هەرمانکەران
(قەلبتان ساق با). سەرنجەمدا، ئؽمە
هەورامانەنە مەواچمؽ (قەلبتا ساق بۉ). من لاو وؽمەوە هنەکەو ئادیسان بە راس مزانو،
چون دیارکەوتو (ڕؽککەوتەی Agreement) هەن دلؽو
واتچنەکەینە. قەلبتا-جەمەن-کۉ، ساق با، هەر کۉن، وەلێم هنەکەو هەورامانی(قەلبتا
جەمەن، کەچی بۉ تاکەن) ئؽمە پەی کەسێوی
تاکیچ ماچمؽ قەلبت ساقبۉ، پەی جەمیچ هەر
ساقبۉ ماچمؽ. ئینە ڕەسەنایەتی زوانە کۉنەکان هەکە ملکەچؽ دیارکەوتو کۆنکۆردی concord مەبانؽ، وردەوەردەی دماتەر
بڕێوش کاڵ بیەنوە و نەمەنەن.
چؽوێوی سەمەرە، ئانەبؽ بڕیو جارؽ دەنگو (ۉ) هەورامانی فاڕیؽ
پەی (ا) جە بزڵانەنە> پسەو (لالۉ-لالا)، بە لالۉی واچؽنؽ لالا، رەنگا ئا (بۉ)
پسەو ئینەی بیەبۉ، هەڵبەت جۉیای فرەتەرش گەرەکەن.
هەڵبەت وردەو جیاوازیؽ بؽنؽ جە تەلەفزنە، ئانەیچ گردو
لەهجاکاو زوانینە مەوینیانؽ، چون لەهجە تەنیا جە درکناینە فەرق مەکەرۉ.
سەرنجەمدا چەمەو (کەوتەی) بەکارنمارانؽ، نەژنیەبؽشا، وەلێم
بیچمو(گنای) کە بیچمو ئیسەتؽو کەوتەین بەکارمەبەرانؽ، ئینەیچ فرە ئاسایین و چندەها
نمونؽ چیمنؽ زوانەکەمانە هەنؽ.
سەرنجەم کەوتە سەرو دەنگو (نگ، ند)، دلؽو واتەکاو (چند،
ئاندە، زەماوندە، هەنگوین) پسە درکنؽنؽش (چنگ، ئانگە، زەماونگە، هەنگوین) یانی
دەنگو (مینگە-غنە)و لوتی دیاربؽ پۆشاوە، پسەو دەگاو خەرپانی کە ماچانؽ (چنگ)، پەی
(بانگ) هەر واچؽنؽ بانگ وەلێم مینگەو لوتؽشا فرە زاقبؽوە. خەڵکو بزلانەی دەنگو (ڎ)
شا تەنیا جە واتؽ (ئەڎا) ینە هەن، ئتر گرد دالەکا دلؽراسی پسەو سەرەتای مەدرکنانؽ.
هەر دەنگێو کە (ن) وەڵؽشۆ بۉ(ند) بە (نگ ŋ) مەدرکناش، پسەو هەمان (نگ) کە دلؽو هەنگورؽنە هەن.
بزڵانە گەوهەرێون پەی جۉیای و هۉروشکنای زوانی و فەرهەنگی،
خودای نیان بلی چندە روێو جاگە بنیشی و بلینە قولایی زوانەکەیشان و فەرهەنگی
زەریفیشان.
دماجار سپاس و پەنەزانایم پەی کاکە جەمشیدی و کاکە محمەدی و
کاکە سەنجەری، کە هامکارؽم بؽنؽ و مؽمانشا بؽنؽ جە گەشتەکەمنە.
ناجح گوڵپی ١٢/٦/٢٠٢٥
