گه‌شتێك به دێهاته وێرانکراوه‌کانی هه‌ورامانی ئێراقدا: ١
( هـ . به‌همه‌نی ، هه‌ڵه‌بجه / ١٩٧٩ )
هـــــۆرامانه‌که‌م هــــــۆرامانه‌که‌م
هانه و ئه‌دیبا و، پیرشالیاره‌که‌م ٢
با که‌مێو که‌روو، باسه‌و نیشتیمان
تا ئانه‌یچ نه‌ذیه‌ن، بزانۆ باسمان ٣
هه‌رکه‌س دیه‌بۆش، جارێو هۆرامان
هه‌رکه‌س گێڵابۆ، که‌شکۆڵ و دیوان ٤
هه‌رکه‌س که‌رده‌بۆ،ڕاوه و نه‌چیران
هه‌رکه‌س که‌شه‌نه،شه‌ڕه‌به‌ق لووان ٥
هه‌رکه‌س ژنیه‌بۆ، سه‌ذای هۆرامی
هه‌رکه‌س دیه‌بۆ، کۆڕ و عیرفانی ٦
هه‌رکه‌س وانابۆش،ساڵێو ته‌دریسات
هه‌رکه‌س دیه‌بۆش، فه‌قێوخانه‌قات ١
هه‌رکه‌س ژنیه‌بۆ، سیاچه‌مانات
هه‌رکه‌س وارده‌بۆش، وه‌رواو و هانات ٢
هه‌رکه‌س وته‌بۆ، شه‌وێو دیوه‌خان
هه‌رکه‌س وارده‌بۆ، سه‌مه‌ر و باخان ٣
هه‌رکه‌س پۆشابۆش، شاڵوژه‌ره‌ژیش
هه‌رکه‌س ئه‌سابۆش، کڵاشو په‌ڕویش ٤
هه‌رکه‌س لا حه‌کیم، ته‌شریف ئارده‌بۆ
هه‌رکه‌س شه‌ربه‌ت و شیفاش وارده‌بۆ ٥
هه‌رکه‌س وینابۆ، نه‌خشه و ته‌ڵانا
هه‌رکه‌س فکریابۆ، نهۆمو یانا٦
هه‌رکه‌س وانانشۆ،بیانی په‌ڕاو
ئه‌ده‌ب ڕه‌مزێوه‌ن، په‌ی پێمای حساو٧
بزان هۆرامی،په‌ی ژیوای ئه‌یام
چێش پێویس بیه‌ن، ئارده‌نش مه‌رام٨
دلیی ئیی گرد و، کۆسار و که‌شان
نه ده‌س و دوژمه‌ن،هه‌م ویش پارێزنان٩
یاگه‌و مڵك و ئاو،هه‌زار هه‌واران
گه‌فکه‌ر وه ،ئالپ و ئه‌ندیز و لوبنان ١٠
خه‌موه‌رێو نه‌بیی، نه‌سه‌ر ڕوی جه‌هان؟
چیما مه‌وینۆ، هقوقو ئینسان؟ ١١
ڕۆڵه! گۆشگێره،په‌ی هۆرامانت
په‌ی ده‌گای کاول،نه‌وه و باوانت ١٢
سیی و دووی زیاتر،ده‌گای هۆرامیان
با بۆ وه تاریخ، سەدام کەرد وێران ١٣
ساڵه و حه‌فتاو هه‌شت،بایه‌قوش واناش
هامن خه‌زانکه‌رد، یانێ بیێ تاش ١٤
خامه وه ڕیز، نوویس، هۆ( بانیبنۆك)
مه‌ڕه‌و مه‌لیکی، شێخ مه‌حمووی سه‌رۆک ١٥
ئیلاش( گەچێنە) ، چەنی (بەهارە)
یاگەو ماڵات بیی، چوون دوو وەهارە
( ئێڵانپێ) وه‌شا، یاگه‌ش بنارا
تا دێرێو سه‌رپۆش، زه‌رده‌په‌ڕ دارا ١٦
یاگه‌و جه‌سووری،وه حوکم و په‌نددار
په‌نات گه‌ره‌ك بۆ؟ فڕکه و بانیشار١٧
( هانه وقوڵ) یاگه‌و، نه‌چیر و هانان
( ئه‌حمه‌ذئاوا) یچ، هه‌وارو جوانان ١٨
(نه‌وێ تا خورماڵ)،شار شاره‌زوور بیی
پایته‌خت و ماد و، زوحاك و زوور بیی١٩
یاوا وه (زه‌ڵم)، کاروانو خامه
ڤیکتۆریا یاخوو، نیاگارا، کــــامه؟ !٢٠
ناوه‌ند ئه‌رده‌ڵان، هه‌ڵۆو که‌لیخان
ئاسارش مه‌نه‌ن، سنوورش کێشان ٢١
بنکه‌و نه‌قاشا، هونه‌ر و مه‌غار
با تاریخ فاڕا؟ دیاره‌ن ئاسار ٢٢
مورادو چواره‌م، تورکو عوسمانی
تاوه شاره‌زوور،ئامان وه سانی ٢٣
خان و که‌لیخان، لووت سوپاش ماڕا
بارگه‌که‌ش ده‌سکۆت، مه‌تڵه‌بش هاڕا ٢٤
(سه‌رگه‌ت) مه‌نزڵگاو، گرۆو سه‌یاذان
هه‌یات، داڵانی، خوڕخوڕه ناسان ٢٥
( هانه‌ودنی)،هه‌مته‌ر، (ده‌ره‌ومه‌ڕ)
په‌ی ڕۆی نه‌هاتی، خاسته‌رین سه‌نگه‌ر٢٦
( گوڵپ) نموونه‌و، ده‌گاو باسه‌مه‌ر
یاگه‌و حه‌مه‌له و، ئازاو کورد په‌روه‌ر٢٧
( گه‌چێنه) و دامێن، که‌شه‌و هۆرامان
سه‌رچه‌مه‌و ئاواز، چریکه و عوسمان٢٨
( باخه‌کۆن) مه‌رقه‌د، سه‌نگه و نگینه‌ن
هه‌م نه‌قشبه‌ند و، حیسامه‌دینه‌ن ٢٩
( نارنجه‌ڵه) چوون، هه‌واره‌به‌رزه‌ن
بذیه شاره‌زوور، سه‌دهه‌زار ته‌رزه‌ن ٣٠
( خارگێڵان) یاگه‌و، ته‌ماکۆ و سۆزی
بارگه‌و نادرشای،قه‌ییم چا به‌زی ٣١
وه‌ختێو که مه‌ڕیا، به‌غا گێڵاوه
وه غارگێڵانۆ، تاویلشا دانۆ ٣٢
هه‌رکه‌س نیازو،سه‌ر کۆوانش بۆ
دماو زه‌رده‌هاڵ، فکر و نانش بۆ ٣٣
خۆ ئه‌ر زمسان بۆ، سه‌یر په‌ند و پیران
هه‌ره‌مه‌به‌ره و، گازه‌رده‌ن داستان ٣٤
( بیارێ و ته‌وێڵێ)، یاگه‌و ته‌دریسات
شێخای مازڵۆخین، ساحێب که‌رامات ٣٥
شارستانی وه‌ش، په‌ڕ مڵك و شه‌تاو
هامنه‌هه‌وار، هانه‌شا، وه‌روار ٣٦
یا مزگی جامی، جه ( ده‌گاشێخان)
به به‌حرول عیلم، نامشا بریان ٣٧
دووده‌گای سه‌ر ڕا،(به‌ڵخه وسۆسه‌کان)
نزیك جه( مێشله)،به‌هه‌شتو دنیان ٣٨
فره قه‌ییما، مزگی ( پاڵانیان)
زه‌ڕێو ئێزیاوه، هه‌م ماچۆ نیشان ٣٩
جه ( ده‌ره‌تفێ)، سه‌مه‌ر وه ده‌یان
له‌وه‌ڕ و ماڵات، لاس و لۆ و که‌مان ٤٠
زمسانه هه‌وار، هه‌م هه‌ن هۆرامان
( گریانه) ن،ده‌رمان وه‌هاری زمسان٤١
یاگه‌و سه‌ر‌عێلی،( ده‌ره‌قه‌یسه‌ر) ه‌ن
کۆ و بان و هه‌ردش، ماڵات وه‌یکه‌رەن ٤٢
عه‌لامه و دانا، عه‌وڵای ( خه‌رپانی)
ئوستادی مه‌عدو، می چرۆسانی ٤٣
( بنجۆی دڕه‌ی) بۆ، دمایی کاروان
ڕوێو مێ دیسان، بنیه‌یمێ ته‌ڵان ٤٤
کام گونا‌هـ یاۆ، وه مزگی تێکدای
ده‌ستورو ئه‌خلاق، قورئان سۆچنای
ئایه‌ی سه‌ذو، چوارده‌و به‌قه‌ره
یه‌زدان فیرعه‌ون ڕه‌نگ، وزۆره ده‌ره
یەکێتی قەییم ،باردێوە وە یاد
با خەتا فاڕمێ، وە خاسەو وە داد
چەرخو ویسەمی، یانی سەربەسی
هەر قۆمێو نەبۆش؟ یانی بێ هەستی
....................................................
١– * له هاوینی، ١٩٧٩ز. دا،له ئێستگه‌ی کوردی ناوچه‌یی شاری مه‌ریوانه‌وه،به‌شی هه‌ورامی، به ناوێکی تره‌وه، خوێنراوه‌ته‌وه. وه له ١٩٩٧ز. دا، له به‌شی کوردی ده‌نگی ئه‌مریکاوه‌ش.
* ئه‌م هۆنراوه‌یه له ٧- ١٩٩٠ز. دا له شاری پاوه، له لایه‌ن دوو هونه‌رمه‌ندی گۆرانی بێژ: سه‌باح هه‌ورامی و مه‌ولودی سه‌لیمی یه‌وه ، به گۆرانی چڕاون * هه‌ر وشه‌یه‌ك له نێوان( ) که‌واندا بن، ناوی شار و دێی هه‌ورامانن. واتای وشە زەحمەتەکان بە سۆرانی: ٣- که‌روو: بکه‌م. نه‌دیه‌ن: نه‌یدیوه. ٤- گێڵابۆ: گه‌ڕابێت.٥- که‌شه‌نه: به شاخدا. شه‌ڕه‌به‌ق: جۆرێکه له ڕاوه که‌و. ٦- دیه‌بۆ: دیبێتی. ژنیابۆ: گوێی لێ بووبێت. ١- وانابۆش: خوێندبێتیەوە. ٢- وارده‌بۆ: خواردبێتی. ٣- وته‌بۆ: خه‌وتبێت.
٤ - هه‌رکه‌س شاڵی که‌وی= شینکی، ئێره‌ی پۆشی بێ. ٥- ئارده‌بۆ: هێنابێتی. وارده‌بۆ: خواردبێتی. ٦ - نه‌خشه‌ی ته‌ڵان. یانا: خانوه‌کان. ٧- وانانشۆ: خوێندبێتیه‌وه. ٨- په‌ی: بۆ. ژیوای: ژیانی.چێش: چی . بیه‌ن: بووه. ئارده‌نش: هێناویه‌تیه. ٩- دلیی: له‌ناو. گرد:هه‌موو. ویش: خۆی. ل:١٢٥ ١٠- یاگه: جێگه. گه‌فکه‌ر: گاڵته‌که‌ر. ئالپ ، ئه‌ندیز: زنجیره شاخن، یه‌که‌م له ئه‌وروپا، دووه‌م له ڕۆژئاوای ئه‌مه‌ریکای خوارودا. ١١- خه‌موه‌رێو: خه‌مخۆرێك. چیما مه‌وینۆ؟ : بۆ نامان بینێت؟
١٢- گۆشگیره: گوێبگره. ١٣- بابۆ: با بێت. که‌رده‌شا: کردیان. ١٤- واته : له هاوینی ١٩٧٨ز.دا ڕژێمی بایه‌قوش= ئێراق، خوێندی، هه‌رچه‌ند هاوین بوو، خه‌زانی دره‌خت هات! به‌ردی خانووه ڕووخێنراوه‌کان،چوونه‌وه پاڵی یه‌کتری،بوونه‌وه به‌و کانه به‌رده‌ی که لێوه‌ی،که‌نرابوو.
١٥ – ئه‌م قه‌تاره هۆنراوه‌یه ،لێره‌وه ناوی دێیه‌کانی هه‌ورامان، جوگرافیانه ناو ده‌بات، له سه‌ره‌وه بۆ خواره‌وه، وه به دێی (بانیبنۆك) ده‌ستی پێکردووه. پیرۆزه مه‌لیکی کورد لانه‌ی تیاگرتووه.خامه: پێنووس، قه‌ڵه‌م. نوویس: نووسی. مه‌ڕه: ئه‌شکه‌وت. لێره‌دا شێخ مه‌حموودی مه‌لیك ،ماوه‌یه‌ك ژیاوه، به دوو ساڵی : ١٩٢٢وه ١٩٢٣ز. دەزانم. ناوی ئه‌و، له‌و ئه‌شكه‌وته نراوه. هۆکه‌شی: ئه‌م دێیه به دیوی ڕۆزئاوای شاخی سورێنه‌وه‌یه= ز.ش. زاگرۆس. له دیوی ڕۆژهه‌ڵاتیدا، دێی دزڵی، هاوڕێ به‌وه‌فا و له‌شکر بۆگردکه‌ره‌وه‌که‌ی، مه‌حمووده‌که‌ی تر، خانی دزڵی هه‌یه! گه‌نا له‌و هه‌موو جێگا شه‌ڕه باشانه‌ی، ناو شاخه‌کانی، شارباژێڕ پاڵ ده‌سه‌ڵاتی ئینگلیز، و کوڕه‌کاژاوی به‌رزنجه و خزمانیدا، ده‌مایه‌وه و نه‌ده‌گه‌یشته ئێره، له خورماڵدا شه‌ڕبکات و له دێی ئێڵانپێ(دێڕی/٣ یه‌م، وه نه‌خشه‌ی ل:١٨٧ ئـ/٢) ، وتووێژ له‌گه‌ڵ به‌ریتانیادا بکات، له‌سه‌ر دوو فڕۆکه‌وانی دیلکراویان، لای. ل ٢١٣/٤.
١٦ - وه‌شا: خۆشه. تا دێرێو: تا دره‌نگانێك. دارا: هه‌یه‌تی. ١٧- یاگه: جێگه. جه‌سووری: ئازایی. بۆ: بته‌ویت. بانیشار: نه‌خشه‌ی ١٨٧ ئـ/٢. دێیه‌که به شاخی هه‌ورامانه‌وه،لێره‌وه به‌ره‌و سه‌رو،پێنجوێن،شاخی سورێن ده‌سپێده‌کات. هێڵکاری،ل:١٩٩.دەیسەلمێنێت. دێیه‌کی گه‌وره‌ی بنکه حاکمی بووه، دێیه‌کانی بناری شاخی سورێن، له بانیشاره‌وه بۆ وڵه‌سمت، لهسهردهمی سانه‌کانی هه‌وراماندا،سه‌ر به بانیشار بوون. پێده‌چێت لهسهردهمی فه‌رانڕه‌وایی باوکیدا بووبێت،١٨٤٨-١٨٦٩ز. که حاکمی ئه‌م شا،دێیه بووه. وه‌ك باوکی که‌سێکی مزیڕ بووه،هه‌رکه‌س له‌و ناوه‌دا، شتێکی لێ قهومابێت؟ هانای بۆ ئه‌و بردووه،ئه‌ویش داڵده‌ی داوه و پاراستویه‌تی،چه‌ند باره‌بوونه‌وه‌ی ئه‌و کارانه، شه‌قڵی باوی زه‌مانه‌ی به خۆیه‌وه گرتووه، هه‌رکه‌س لێی قهومابێت ؟ بێخه‌م بووه، فڕکه‌ی کردووه بۆ دێی بانی ،شار = بانی: به‌سه‌ر شاری شاره‌زوور وخورماڵدا، ڕوانیو. چونکی لە لای ڕۆژهەڵاتەوە، پاڵی داوە بە شاخی زه‌به‌لاحی هەورامان و سورێنە وە وە ئەودیویشی ئێرانە.
١٨ - هانان: کانیاوه‌کان. ئه‌حمه‌دئاواش هاوینه‌هه‌واری جوانه‌کانه. ١٩- له خورماله‌وه،خواره‌وه،بۆ نه‌وێ له‌سه‌ره‌وه، جێگه‌شاری، شاره‌زوور،گوڵعه‌نبه‌ر بووه. ل:١٦٤- ١٦٥. ٥- ڤیکتۆریا، نیاگارا: تاڤگه‌ن
له ئۆگه‌نده و ئه‌مریکا. ٢٠- هه‌ڵۆخان: باوکی خان ئه‌حمه‌دخانی/١ م. ل ١٤١،١٤٤ . ٢١- ئێسته‌ش دیوار و سنوور له‌و ده‌ربه‌ندی زه‌ڵمه‌دا ده‌بینرێت.
٢٢ - فاڕا: بگۆڕن. ٢٣- ئامان: هاتووه. ئه‌و سوڵتانی عوسمانییه سه‌رده‌مه‌که‌ی : ١٦٢٣- ١٦٤٠ز.یه.٢٤- خانی که‌لیخان: مه‌به‌ست یه‌که‌مه‌که‌یانه١٦١٦- ١٦٣٩ز. خاڵی هه‌شته‌می سه‌ره‌وه. ماڕا: شکاندی. ٢٥- هه‌یات،داڵانی، خوڕخوڕه: هه‌وار و شاخ و دێی ئه‌و ناوچه‌یه‌ن. ١١- په‌ی: بۆ. ڕۆی: ڕۆژی. ١٢- حه‌مه‌له گوڵپی: پێشمه‌رگه‌یه‌کی ئازای کوردستان/هەورامان بووه،له شه‌ڕی پرده‌که‌ی زه‌ڵمی 12/8/1963ز.دا، له‌گه‌ڵ چه‌ندی تردا، خۆیان به‌ختکرد. باوکی بەڕێز د. فایه‌ق و دکتۆر ناجح گوڵپییه. ٢٦- عوسمان: مه‌به‌ست، هونه‌رمه‌ندی ده‌نگخۆش،عوسمان هه‌ورامی، که‌یمنه‌ییه. کاسێتێکی ته‌سجیلی ئێستگه‌ی ڕادیۆی کرماشان،له حه‌فتاکاندا،به پێشکه‌شی مامۆستای خۆشخوان،شوکروڵای بابان، ئه‌م هونه‌رمه‌نده‌ی نرخاندووه. ده‌ڵێن له نه‌وه‌ده‌کاندا، ده‌رمانیان ده‌رخواردداوه،ده‌نگه‌که‌ی نه‌ماوه. زیاتر،ل:٥٠٢. ١٤- گۆڕی شێخ حسامه‌دین. له‌م دێیه‌دایه. ل:٣٦٤.
٣٠ – بدیه: بڕوانه. ٣١- یاگه: جێگه. ته‌ماکۆ: تووتن. چا: له‌وێ. به‌زی: لایداوه‌ته ئێره،نیشته‌جێ بووه. ٣٢- مەڕیا: شکا لە شەڕدا. وە غارگێڵانۆ: بە غار گەڕاوەتەوە. تاویلشا دانۆ: لێکیان داوەتەوە. له هه‌وراماندا ئه‌م گێڕانه‌وه‌یه‌م بیستووه: بۆ کوژرانی نادرشا له‌لایه‌ن کورده گۆرانه‌کانی شاری قوچانه‌وه، ئه‌م ساڵه هه‌یه ١٧٤٧ز. ٣٣- بۆ: بیبێت. دماو : دوای. ٣٤- هه‌ره‌مه‌به‌ره،گازه‌رد: چیرۆکی گوێ ئاگردانیین،ل: ٤٨٨. ٣٥- مازڵۆخ: به‌رماڵ. ئه‌و پله‌ی شێخایه‌تیه‌ی که شێخ عوسمانی ته‌وێڵه‌و کوڕه‌کانی گه‌یاندووه‌تێ، به‌رماڵ و خواپه‌رستی بووه. ل: ٣٦٣. ٣٦- وه‌ش: جوان. هانه: کانی. وه‌رواو: به‌فراو. ٣٧- مزگی: مزگه‌وت. نامشا: ناویان. بریان: براوه. ٣٨- ڕا: ڕێگه. جه: له. ٣٩- قه‌ییما: کۆنه. زه‌ڕێو ئێزیاوه: سکه‌یه‌ك که دۆزرایه‌وه: له هاوینی ١٩٦٧ز. دا مزگه‌وته‌که‌یان تێکدا، نوێی که‌نه‌وه،جۆره سکه‌یه‌کی کۆنیان تیا دۆزییه‌وه،هی سه‌رده‌می( عه‌بدوڵاهی) کوڕی خه‌لیفه عومه‌ر بووه، یانی ده‌وری ٦٤٠ ز. ساڵی داگیرکردنی هه‌ورامانه. ل:٣٣٥. ماچۆ: ده‌ڵێت. ٤٠- جه: له . لاس و لۆ و که‌ما: گیای کوێستانین ،بۆ ئاژه‌ڵان زۆرباشن.١٢- هه‌ن: هه‌یه. وه‌هاری: ڕۆماتیزم. زمسان: زستان. بێجگه زستانه هه‌واری ئه‌م دێیه. لێره‌وه کانیاوێك نزیکه ناوی سوراڵه، ئاوه‌که‌ی وه‌ك ده‌رمان بۆ ئه‌و نه‌خۆشییه به‌کاربراوه. ١٣- یاگه؛ جێگه. سه‌رعێل: سه‌رخێڵ. وه‌یکه‌ره‌ن: به‌خێوکه‌ره. ٤١- مه‌لا عه‌بدوڵای خه‌رپانی١٧٤٦- ١٨٣٨ز. مامۆستایه‌کی خاوه‌ن خوێندنگابووه، مه‌وله‌ویش ماوه‌یه‌ك لای خوێندوویه. چرۆسانه: دێیه‌که‌ی مه‌وله‌ویه، له ناوچه‌ی تاوگۆزی،سه‌روی ڕۆژئاوای هه‌ڵه‌بجه‌یه ٤٢- با ئه‌م دێی بنجۆی دڕه‌یه، ببێته دوایی ئه‌م کاروانه شیعریه، به‌ڵام ڕۆژێك دێت، ته‌ڵانه ڕوخێنراوه‌کان دابنێینه‌وه. *شایه‌نی باسه بوترێت: وه‌ك له ٣ ئه‌ستێره‌ی په‌راوێزی ل: ٢١٩دا دیاره،ئه‌م هۆنراوه‌یه له ١٩٧٩ز. دا نووسراوه و لە لە ئێسگه‌شه‌وه،بڵاو بووه‌ته‌وه. له ١٩٩١ز. پاش به‌هاری ڕاپه‌ڕین و سه‌پاندنی سزای ئابوری نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان به‌سه‌ر رژێمی سه‌دامی ئێراقدا، خه‌ڵکی ئه‌م ناوچه‌یه‌ش گه‌ڕایه‌وه و خانو و ته‌ڵانه وێرانکراوه‌کانی دانایه‌وه. ٤٣ – یاۆ : دەگات. سۆچنای: سوتاندن. ٤٤- ئه‌و ئایه‌ته ده‌فه‌رموێ: ( ومن اظلم ممن منع مساجد الله ان یذکر فیها اسمه وسعی فی خرابها.) کێ له‌وه ستەمکارتر هەیە؟! ماڵی خوا وێرانبکات، کە کردیشی یانی ئیتر ناوی خوای تیانابرێت...
