کەرەمتو کیٛشتەی
کەرەمتو کیٛشتەی یانی گیواو بڕیە، گزرە درونای بە کەرەمتو، گزرە گیواوی وەھارەن
نمازی ئاژەڵ بلوٙنە دلیٛش تا خاس باڵا بکەروٙ و دانە بگیٛروٙ، گرد جوٙرە گیواویەش
چەنەن، یانی دوٙلەمەنڎەن بە جوٙرەھا ڤیتامین و ڕیشال و توخمیٛ واردەی. مانگەو
پەنجی گیواو گوڵ و توٙم مەکەروٙ وەختیە مەیوٙ
پەنەش مەواچان (گیواو گەنڎان) ئی وەختە مەشوٙ گیواوەکەی بدرونی، یانی وەڵیٛو کوٙ
پڕینە، گیواو پڕینە. گیواوەوەکەی مەکەری بە مڵوە، تا جوان وشک ببوٙنە، دماتەر بەریش
یاگیٛوە تەختە مەکەریش بە لاسە، ئیجا مەکویش و هوردش مەکەری، ئەوسا بەگاوگەرە،
هەسەریٛ مەکوییٛ، دماتەر بە بارو هەری و هەسەریٛ، بە ڕەشکە مەبەریشەو یانە
مەکەرینەش(کاڎان- سمەرڎان- گزرەڎان) ئیجا زمسانیٛنە مەڎەیش بە ئاژەڵی تا بوەروٙش
بەتایبە ڕوٙ وارنی و سەردا و سڵوٙوەی هەکە وەروە بواروٙ و ڕابەندان ببوٙنە. گزرە
ڕەنگەش سەوزەنە، پسەو گیواویی وشکی، توخم و مادەو واردەیش فرەتەرن تاسمەری، پەوکی
بەکارش ماوەران پەی ئاژەڵی تازە زای چەنی یەوان
کەرەمتو- کەرەنتو دەمیٛ دریٛژ و
تیژش ھەن مەتریٛ زیاتەراەن کەمیە چەمیانەو لارا ڕوەو دلیٛ، و دەسیوە دریژش ھەن ئینڎەو
دەسەو خاکەنازی، دەسە دریٛژەکە داریوەش پوٙ بسیان دلیٛڕاسەنە پەی ئانەی دەسی چەپش
پوٙبگیری و خاستەر کوٙنتروٙڵش بکەری وەختو گیواو بڕیەکەینە. بەپایوە کەرمتو مەکیٛشیوٙ،
ھەرجارێ زیاد جە یەک مەتری وەردەمو ویٛش پاکوٙ مەدوٙ و مەدرونوٙش، گیواوەکە مەگنوٙ
زەمین و مەیوٙ ئیلاوە، ھەڵبەت کەسیٛ تەر ھەن گیواوەکەی کەروٙ بە"مڵوٙ"
یام مڵوە، کەرەمتو کیٛشتەی بەگەل مەکریوٙ
یانی چوار تا دە کەسیٛ بەشداریٛ مەبا پەی درونای گیواوو گزرەی. کەرەمتووٙ کیٛش،
ئاکەسەنە هەکە کەرمتوٙ مەکیٛشوٙ، ئی هەرمانیٛ فرە سەختەنە، فرەت مەمارنوٙ، بە
گردکەسیە نمەکریوٙ، مەشوٙ کەسی بەهازو بەڵەڎ ئی هەرمانیٛ بکەروٙنە.
کەرەمتو بە تەوەنیە تایبەتە تیژ مەکریوٙ
وەختو ھەرمانیٛنە، یام بە مەبرەڎ(کارتیٛ)وەلیٛ میراسو کەرەمتوی بە جیا مەکریوٙ،
کاتیە دەمەو کەرەمتوکەی مەماڵوٙ تەوەنارە ئتر دەکەش کول مەبوٙ، دەمە ڕیٛز مەبوٙ،
ئتر بە چەکوشێ گولانە وردە وردەی بەسەلیٛقە مەماڵی یاگیٛ دەمەڕیٛزەکەیرە سەرو
دەزگایێوە تایبەیوە کە ئاسنەن، هەتا دەمەڕیٛزکەی ڕیٛک مەکەریوە، ئیجا بە جوانی
مەبرەڎ یام بە توەنەو تیژکەردەی جوان تیژش مەکەریوە، دەس مەکەری بەهەرمانە هەمدیس.
مڵوەکیٛ دویٛ تا یەری ھەفتی زەمینەنە مەناوە، تا خاس وشکیٛ مەبان، دمایی کیٛشە
مەکریان یاگیوەنە گرد مەکریا بە لاسە، لاسیٛوە
یام چنڎ لاسیٛ دروسە مەکریوٙ، ئاڎیچە مەمانوٙوە
تا وەختیٛ گەلاویٛژ بگنوٙ یام ھەروەختیٛ ساحیبەکەش پەردەچیوٙش گەرەش مەکەروٙ و مەبەروٙشەو
یانەو مەکەروٙنەش کاڎان.
زەمانو زووی گزرە بە گاو گەرە( گاویت، گاوھیت و نوٙبەنە، هەر و
هەسەر) بەسیان گەرە یەریٛ تا چوار گاویٛ پیٛوەرە، لاسەو گزرەی پیٛسە گەنما ئەوەجە
نمەکروٙ بلوٙ خەرمان، ھەر یاگیٛ ویٛشەنە بە سیٛلکە وەڵا مەکریوٙوە، ئیتر گاوەکان مەبەسی
یوٙیوە و کە سیٛ یام دویٛ مەخوڕان گاوەکان، کەسێویچ دەورو گەرەکەینە مەسوڕیوٙوە"
وەرد و پەڕەناو" مەکەروٙ ،یانی
گزرەکەی هورویٛڵنوٙ و گلیرش مەکەروٙوە ئەگەر بپژگیوٙ، مەوزوٙشەوە چیٛرو قاچانو
گاوەکان.(هوٙرزە، هەرمانیٛ بکەرە، ئەجوٙ وەردو پەڕەناوت کەردەن هەر ئیٛژیانیرە).
گاوو سەرپەڕی فرە مەمانیوٙ ئانە هەکە
مەگنوٙ دیمو بەرو گەرەکەی، وەروئانەی فرەتەر مەخولیوە، وەلیٛ"گاو و
بنەی" ھەر ئینا یاگیٛ ویٛشەنە جوڵیوٙو خول مەوەروٙ،ئانەشان هەکە ئینا دیمو
دلیٛوە، پەی ویٛش دەرەتانو واردەیچش ھەن، ئەوسا ھەرکەس فرە وەربیێ و تەمەڵبیێ
جەھەرمان و کارەنە و خیش و زل بییٛ پەنەش واچینی ئەجوٙ گاو و بنەین ھەر وەروٙ و لیٛسوٙ(مەوەروٙ و مەلیٛسوٙ).
گاو گەرە فرەتەر شەویٛنە کریان چون
شەویٛنە فینکەن، لاو ئیٛمە دمادماو مانگەو گەلاویٛژی کرییٛ. ھەم گاوەکیٛ و ھەم
کریکارەکی کەمتەر مەمانیان، گەرە بڕێ جاریچ بە ھەسەریٛ کریان، وەلیٛ گەرەو ھەسەران
فرە سەختەن چون ھەسەرە جە گاوی ئازاتەر و خیرا تەرینی. یانی چل تا پەنجا سالیٛ چیٛوەڵتەر
ھەورامان پی جوٙرە گزرەو گەنمو یەو کوینی
یام هەر بەرهەمیە تەر.
چی دمایەو تراکتوٙر پەیدا بی، پەی کاڵایو
زەمینی، چەنی ئانیەچ چیویٛش چەنی بیٛ بەسیش دماو ویٛشۆ پەنەش واچینی"چان"
ئی چانە چوارگوٙشەبی سەرۆ بەتەختیٛ پوٙژیابیرە
،چیٛرۆ دویٛ ریزی تەوەریش پوٙبیٛنیٛ پەی کوای گەنم و یەو و گزرەی و چیوی تەریچ، دماتەر دەراسە پەیدا بی،
ھەتا ئیسەیچ دەراسە ھەن، وەلیٛ دەراسە
قاشاخ و کرشە و سروت و گەنمەکان
نەکویٛ، وەروئانەی چیٛویە تەر پەیدا بی پەنەش واچینی"ھەباشە" سروتەکەش
کەرینی دلیٛرە وردش کەریٛ و مەبیٛ بەسمەری، ھەرپاسە گزرەیچش پەنە ورد کەرینی، بەسیڵکە گزرەکەی کەرینی دەمەکەیشەرە دلیوە چنڎ ڕیزیٛ
تەوەری تیژیش چەنەنی وردو ھانش کەریٛ و چەولاوە بە بوٙریوە فڕەش دیٛ دورو ویشە،
ئیساتیچ ھەباشەی خاستەر ئامان یەکسەر سمەرەکان مەکووٙ، گزرەکەی کوٙ مەکەروٙوە و مەکەروٙش
دلیٛ عەرەبانەکەو ویش مەبەروٙش یانە پەی ساحیبەکەیش.
جاران
گزرە و سمەر بە بارو وەلاخی ھەرو ھەسەر بەردەنشاوە دەگا، گزرەکە کریان دلیٛ"ڕەشکەی" دویٛ ڕەشکی
بارو ھەری یام ھەسەرین، کەردەنشان دلیٛ کاڎانی، قەڵاڕوٙچنەرە کریان دلیٛ کاڎانەکەی
سەرو بانیوە، زمسانینە وارۆ بەرەشان کەردەنوە و بەرشان ئاوردەن و دانشان بە
ئاژەڵەکەیشان.
کریٛڵ واتیٛ: KEY WORDS
گزرە، مڵوە، لاسە، خەرمان، کەرەمتو: کەرەنتو(ن، م دویٛ دەنگیٛ لوتیێنیٛ
وەروئانەی یاگیٛ دروسیایشان نزیکەنە گجار یاگیٛ هەنگەری مەگیٛرانوە و مانایچ
نمەفاڕیوٙنە، دویٛ دروانیٛ گیٛتیٛ بەکرێ خەڵکو گوڵپی، هەردوی جە زاڕوٙڵەیوە هامسێ
بێنیٛ، یوشان مەوات کەرەمتو، ئەوی تەرشان کەرنتو). لاسە هنەو گزرەینە، شارا هنەو
گەنم و یەوینە.
سمەری: سمەرڎان: کاڎان. قەڵا ڕوٙچن: کڵاو ڕوٙچن. گاوگەرە،گەرەوھەسەران،
گاویت،گاو و بنەی، وەرد و پەڕەناو. چان، ھەباشە.ڕەشکە، قاشاخ، سروت، کرشە. پاکوٙ:
گیواو درونای بە شیٛوەی فرە.
گەرە: گەر: گەڕ: گەردان،
یانی خولیاوە دەورو ویٛترە، یانی گیٛڵای دەورو ویٛترە.
د.ناجح گوڵپی . ھەورامان
28/6/2017 https://hewraman.net/?p=4813
