کولیستروڵ...خاسەن یام خراپەن

کولیستروڵ...خاسەن یام خراپەن

کولیستروڵ نامێ خراپەش بەرکەردێنەو ماچا هوٙکارو سەکتەو مەژگی و دڵین، وەلیٛم ڕاسینە کۆلیستروڵ یەکجار خراپیچ نیەن، جوٙریٛوە کولیسترۆڵ هەن خاسەن.

دکتر یوهانس فیکسلر واتەنش، کولیستروڵ مادێوەن چەربی مشوٙ و لاشە ئەوەجەش پەنەشا پەی دروسنای یانە وردیەکاو لاشەی(cells)، چەنی ڤتامین D، و هۆرمۆنو جنسی" ئیسترۆجینestrogen" هۆرمۆنی ژەنانەن، بەڎەنو ئانزانی ویٛش فرەو کولیسترۆڵی دروسکەروٙ، بڕیٛوەیچش جە واردەیوە دەسما گنوٙنە، بەڎەن کەلکش چەنە گیٛروٙ.

کولیسترۆڵ دوویٛ جۆرێن: کۆلیسترۆڵی خاس و خراپ

یوە: کۆلیسترۆڵی هەسی بەرز ( پرۆتینە چەربی فرە هەس High Density Lipoprotein)  ئەشناسیا بە HDL کۆلیسترۆڵی خاس.

دوویٛ: کۆلیسترۆلی هەسی نزم( پرۆتینە چەربی کەم هەس Low Density Lipoprotein) ئەشناسیا بە LDL کۆلیسترۆڵی خراپ.

 هەتا ڕادەو کۆلیسترۆڵی خاسی HDL ی فرەبۆ دلیٛ ونیٛنە، پەی تەندروستی لاشەی کەلکش فرەن، چون لولەونەکا پاریزنوٙ. چەپەوانەیچ ئەگەر کولیسترۆڵی خراپ رادەش فرە بوٙ ئانە خراپا پەی تەندروستی بەڎەنی.

پیمانەی کولیسترۆڵو ونیٛ:

 مەشوٙ پیمانەو گردو کۆلیسترۆڵو ونەو ئانزانی جە 200 ملگرام/ دسیلتر فیٛشتەرە نەبوٙ، ئینە پیمانەی سڵامەتا پەی لاشەی، وەلێم ڕادەو کۆلیسترۆڵی خاسی و خراپی بە پاو نەوەشیاکا فاڕیایش مێ ملەرە، بەتایبە ئەگەر کەسیٛو نەوەشی دریٛژخواینش بونە پسە( قەندو ونیٛ، فشارو ونیٛ).

مەشوٙ پیمانەو(LDL) کۆلیسترۆڵی خراپی جە 150 ملگرام/دسیلتر زیاتەر نەبوٙنە، بەتایبە وەختیٛو لاشە هوٙکارو توشبیەیش بەنەوەشی دڵی و لولە ونەکاش بوٙنە، هەر پاسە نمەبوٙ جە 100 ملگرام/ دسیلتر زیاتەر بوٙ وەختەکارێوەنە هەکە زیاتەرجە هوکارێوە توش بیەش بوٙنە بە نەوەشیە دریٛژخوایەنکا، شونەو ئانەیچەرە مەشوٙ نازمیٛ جە 70 ملگرام/دسیلتر بلۆسەر وەختەکارێوە تەرسەو نەوەشیەکاو قەندی و فشارو ونیٛ و لولەکاو ونیٛش بوٙنە، یام سەکتەی دابوٙ وەنە.

وەلیٛ کۆلیسترۆڵی خاسHDL  مەشوٙ فیٛشتەر بوٙ جە 40ملگرام/دسیلتر جە ونەو پیاینە، 45 ملگرام/دسیلتر جە ونەو ژەنیٛنە.

پزیشکەکیٛ موٙچیاریما مکەرانە کە گرد ساڵیٛ جارێوە پیمانەو کۆلیسترۆڵو ونیٛما بکەرمیٛنە، تا ویٛما پاریٛزنمیٛ و دوریٛ بیمیٛ جە نەوەشی، هەروەخت پیمانەکە فاڕیوٙ مەشۆ لاو دکتۆری تایبەیۆ موچیاریو چارەسەر هورگیٛرمیٛ.

وەختیٛو ڕادەو LDL بەرز بوٙوە و سەرەمڕەن جە بەرز بیەیۆ، بوٙ بایسو ڕەقبیەی لولەونەکا، ئیجا توشبیەی بە نەوەشی سەکتەو دڵی و مەژگی.

ڕیٛک کەردەی ژیوای:

پەی دورکەوتەیۆ و توشنەبیەی پی نەوەشیە مەشوٙ هەوڵ دەیمیٛ چەنیەتی ژیوایما فاڕمیٛ، یانی ڕیٛککەردەی واردەی، یانی ڕوەنو چاشتیٛما مەشو زەیتو گیواوی بوٙ، هەرپاسە بەرهەمەکاو ماساویٛ و ڕوەنو ماساویٛ بەکار بەرمیٛ، تشە ئەمینەیە ناتیٛرەکیٛ، هەر پاسە مەشوٙ تشەئەمینی تیٛر کەم کەرمێوە کە جە گوٙشتو ئاژەڵینە هەن، هەرپاسە مەشوٙ ویٛما پاریزنمیٛ جە ڕوەنی کە ئینا دلیٛ واردەی وەشەکریاینە( گوشتو قتوێ).

شونەو پاریزو واردەیرە مەشوٙ بەباو پەنەووازی وەرزش بکەرمیٛ، جگەرە نەوەرمیٛ، مەشروبی کحولی نەوەرمیٛوە، بە خاترەو وەزنایرەو حاسو کۆلیسترۆڵی.

ئەگەر ماوەو دوویٛ مانگانە کۆلیسترۆڵ نەوەستەرەو کەمش نەکەرد پی چارەسەرە سروشتیە، ئانە ناچاریٛنمیٛ پەنا بەرمیٛ پەی چارەسەری بە دەرمان.

وەڵتەر باسما کەردەن کە کۆلیسترۆڵو ونەو لاشەی %90 ش پیٛوەزا بە هوٙکاری وراسیوە(پەیمەنەیۆ)، ئابڕە کەمە مەنوٙوە پێوەزا بە ڕیٛکواردەی.

 جە ئینترنێتۆ: د.ناجح گوڵپی 9/1/2019