ئەڵماس
خانو کەنوٙڵەی
یوٙن
جە شاعیرە پایە بەرزەکاو هەورامانی، فرەو نویسەراو ڕوٙشنویرا باسشا سەرو
ئەلماسخانی کەردەن، چنڎەها بەرهەمێش تەرجمە کەردیٛنیٛ پەی زوانو هەورامی، سەربارو
هوٙرگیٛڵنای، شاعیرێوە بەتواناو سەردەمو ویٛش بیەن، ئەڵماس خان هامدەوارانو میرزا شەفیعو
کولیایی بیەن، وەختێوە ئەڵماس خان مەردەن تایبە شیٛعرێوەش چنیەن پوٙرە و واتەنش
داخەم مەشوٙ پەی ئەڵماس خانی کە ئوٙجاخەش کۆرە بیەو، چونکاتەی ئەڵماسخان کوڕش
نەبیەن و تەنیا دوویٛ کناچیٛش بینیٛ.
ئەڵماس
خان سەرچەمەکانە بە چنڎ جوٙریٛ نامیٛش ئاماینە( میرزا ئەڵماس خان، سەرهەنگ ئەڵماس
خان، ئەڵماس خانی کوردسانی)، کە سەرهەنگ بیەن سپاو نادرشاینە و وەرپەرسو تیپو سنەی بیەن( تیپو ئەردەڵانەکا ) نامی بیەن. تەنانەت شوکر
مسەفای بە نامیٛ ئەڵماس خانو کەڵهوڕیوە باس کەردەن وەختێوە لەیەکەودای
نادرنامەکەیش کەردەن.
جەنگو
مانگەو سەفەرو 1146 بەینو سوپاو توپاڵو عوسمانیەکانەو سوپا نادرشاینە ڕوە مڎۆ جە
کەرکوکنە، ئەسپەکەو ئەڵماس خانی ماڵۆ ئەسپێوە تەریرە و ئتر ئەسپەکەش گلوٙ، پی
جوٙرە لەشکەرو نادرشای وەڵاوەش وەنە کەران و ئەجوشا ئەڵماس خان کەوتەن و مەڕیان،
ئتر ئیٛ چیٛرمل بیەی سوپایە منیا ملو ئەڵماس خانی و نادرشا سزاش مەڎونەو کیانوٙشۆ یانە.
دماو
ئانەی جە سەربازی کەنار نشین بوٙ مەیوە کەنوٙڵەو دەگاکیٛ ویٛشنە نیشوٙرەو دەس
مکەروٙ بە هۆرگیٛڵنای شانامەو فیردوسی، هەر پاسە پاڵو هەرمانەو هوٙرگیٛڵناینە
شێعریچ منویسوٙ.
ئەڵماس
خان کوڕو
ئەحمەدخانین، دەگاو کەنوٙڵەی پەیڎا بیەن ساڵەو( 1702 عیسایی و ساڵەو 1776
مەردەن )و جە دەگاو کەنوٙڵەی ئەسپەردە کریان. وەلیٛم سەرچەکا تەرینە ساڵە و پەیدا
بیەش و وەفاتیش فەرقش هەن چەنی ئینەی کە سایتو دەگاو کەنوٙڵەینە دەسم کەوتەن.
سەرچەمەکیٛ
ماچا تاتەو ئەڵماس خانیچ شاعر بیەن و پەوکای تاتەش دەس مکەروٙ بە هوٙرگیٛڵنای
شانامەو فیردەوسی پەی هەورامی و وەلیٛم ئەمرەو خوای کەروٙ، ئتر ئەڵماس خان تەمامنوٙش،
ئەڵماس خان بنەڕەتنە خەڵکو پاڵنگانی بیەنو
لوان کەنوٙڵە، ئەڵماس
خان سەربارو ئانەی ھەرمانەی سەربازیەش کەردیٛنە وەلیٛ نویسەر و ھوٙنیارێوی بەتەوانا
بیەن چا سەردەمەنە، تا ئیسیاچ ئیٛمە شانازی کەرمیٛ بە نویستەکاشەو ساحیبو ئی
نویستانە (بەرھەمی جاپکریا ) :
1. یوسف و زلیٛخا
2. شیرین و فەرھاد
3. لەیلیٛ و مەجنون
4. ڕوٙسەم و زەردھەنگ
5. کەنیزەکەو یانزە کوڕیٛ
6. نادرنامە(جەنگنامەو نادری )
7. خورشیدو خەرامان
8. حەوت لەشکر
9. شیرین و فەرھاد
10. شەماڵ و زەلان
11. مەنیجەو بیژەن
12. فەلەکناز
13. کتو مڵە(دما بەرھەمشا، نوسیخیٛوەش ئینا موٙزەو بەرلینی و
یوٙتەریچش لاو کەسیوە ویٛمانەی ئیراقی بیەنو کەوتەنەو دەسو ئیرانی وئیسا پاریٛزیان
).
14.
یانزە جەنگیٛ (سیاوەش نامە،برزونامە، نادر وتوپاڵ،خاوەران،عەلیو ناتل، روٙسەمو
ئەسفەندیار، ڕوٙسەمو زوٙراب، زوحاک و کاوەی ئاسنگەر، فەرامەرز و زوٙراب شا، برزو و
فولادوەند، ڕوٙسەمو نەھەنگو جمجم ).
ئی رد بەرهەمیٛ بە زوانی هەورامی نویسیاینیٛ
، دماتەریچ بڕێوەشا هوٙرگیٛڵیاینیٛ پەی
زوانی کوردی، بەتایبە جەنگنامەو نادری کە بە چنڎ زوانیٛ لەیەکەو دایش پەی کریان،
چون شعرەکیٛش بە تەشکو مەنزومە شیٛعری نویستیٛنیٛ(داستانە شیٛعر). فرەو شعرەکاشنە
نازنامیٛو (میرزا، میرزام) یش بەکار ئاوردەن.
ئیٛساڵ 1397 دیوانە شیٛعرو ئەلماس
خانو کەنوڵەی جە شارو سەحنەی و ئوستانو کرماشانینە
چاپ و وەڵاو بیەنۆ کە دکتر ئارمان حسینی
لەیەکەو دایش پەی کەردەن.
هەرپاسە فرەو بەرهەمەکاش تەرجەمەو
زوانی کوردیشا کەردیٛنیٛ، پیٛسەو داستان و مشک و پشیلەی، جەنگنامەو نادری بە زوانی
لەکی ....هتد.
ئیسەیچ باقە شیٛعریوەش کەرمیٛ بە سەوقاتی
پەی وانەرەکامە کە جە کتیبو (کەشکۆڵی شاعرانی هەورامان) هوٙرم گیٛرتیٛنیٛ،
کۆکەردەی و نویستەی کاک محمد رەشی ئەمینی.
خاتر شاڎەنی خاتر شاڎەنی میرزام شاڎی توٙ خاتر شاڎەنی
سەر لە سەودای دەرد سەر ئازاڎەنی خاتر بیٛ ئازار خەم وەباڎەنی
نەک چوون من پابەند بەند بەڵانی مورغ ئاسای قەقنەس قەهر قەڵانی
چیٛش واچون
میرزام لە وەسوەسەی دەرد سەودایم لە دەور هەناسانی سەرد
سمکوٙی سیاسەت سامانم سا کەرد گەڵای خەزانم باد فەنا بەرد
خان خاترم خار خەیاڵەن شکوٙفەی شاڎیم سمکوٙی مەساڵەن
بازاڕی بازی بەختم بەتاڵەن زوخ زامەتم زاخ زوخاڵەن
وە ئاهیر وەیلان ویٛرانەن ماڵم پیٛکیان پەرداخ بورج شاباڵم
زار و زگاریم زوڵم و زەواڵم حاڵم حاڵ حاڵی
پەشیٛوەن حاڵم
دەرک دەروازەی دەروونم تاقەن دەفتەر خانەی فام فەردم ئەوراقەن
مەندەی مەینەتی ماوام مەزارەن قوتم قلیانم قنیاتم ژارەن
میرزام موونیسم من گازیٛ مارەن سەفایی سەفام شیرینش خارەن
میرزام شاد بە توٙ شادیت وەبەختەن ئەڵماس گیروٙدەی عەزابیٛ سەختەن
د.ناجح
گوڵپی 17/11/18
سەرچەمە:
1- نویستێوی ویٛم کە جە پەڕەو دەگاو کەنۆڵەی
و حسین خانو زەنگەنەی ئامادەم کەردەن
2-
کەلکم جە کەشکوٙڵو شاعیراو هەورامانی هورگیٛرتەن، محمەد ڕەشید ئەمنی
