بۆتۆکس؛ ژهرێوە پەی جوانکاری

بۆتۆکس؛ ژهرێوە پەی جوانکاری

بۆتۆکس دیمەنەو ئا پوٙسیە بەزەریفی و فرەنەرم مازوٙوە، بە هوٙکارو خاوکەردەیەو ماساوڵەکاش، چایاگیٛنە هەکە مڎریوٙش وەنە. بۆتۆکس نامێوە بازرگانیەو چارەسەرو جوانکاری (Botox)، مادەی هەرمانکەرش جە ژەهرو بۆتۆلینیۆمی وەشکریوٙنە(Botulinum toxin)، کە بەکتریاو کلۆستریدیەم بوتلاینەم بەرش مەڎوٙ(Clostridium botulinum).

بەکتریاو کلۆستریدیەمی بەکترێوە گرام پۆزەتیڤ، بەرگدار، مژلیٛویوٙ،  شیٛوە چوٙڵکەن، جە یاگێوە بیٛ هەوانە مژیووٙ، متاووٙ ژەهرو بۆتولینەمی دروس بکەروٙ کە ژەهرێوە دەمارین ( Neurotoxin Botulinum) بوٙ بە نونگەو جە هەرمان وستەی دەمارەکا"عەسەبەکا".

وەختێوەنە کە هەوا نیەن، ئی بەکتریا دەسکەروٙ بە ژەهربەردای، متاووٙ حەوت جوٙریٛ ژەهرو بۆتۆلینیەمی بەربڎوٙ، چوار جوٙریٛشا با بە نونگەو نەوەشی جە ئانزانەنە(A,B,E,F) کە بە وچەکاو ئەلفوبیٛ شمارە کریاینیٛ، ئەو یەرە جوٙرەکیٛ تەریٛ با بەنونگەو نەوەشی جە ئاژەڵ و پەلەوەرو ماساوینە(C,D,G)، زانشمەندەکیٛ ماچا هەشت جوٙریٛ ژەهر بەرمڎانیٛ.

وەختارێو واردەی ئەوەمەنە کە زەریف هورنمەگیریٛوٙ، یانی بە دروٙسی نمەپاریٛزیوٙ،  پیٛسە میٛوەی، ماساویٛ، یانی  ئی جوٙرە واردیٛ مادەی تش "ئەسید"شاکەمەن پەوکای زوتەر با بەکانگاو پەروەردەکەردەی بەکتریای. بەکتریا دلیٛشنە گەشەو تروٙق مکەروٙ، ژەهر مجوٙ دلیٛ واردەکەی، ئەگەر هەرکەس و ئاژەڵێوە بوەروٙش، ژەهراوی بوٙنە، پەیش هەن زاڕوٙی شوٙتەوەر توشو ئی نەوەشیە بوٙنە بە نونگەو ژەهراوی بیەی ڕیٛڵەخوەکاش، هەرپاسە ژەهرو ئی بەکتریایە ملوٙنە دلیٛ زەخمی و پیس ژەهراویش کەروٙ، یام جە ڕاو هوٙرلوشتەی هەوای پیسیوە پی بەکتریایە.

ژەهرو بۆتۆلینیەمی بوٙ بە نونگەو مداری ئانارە عەسەبیەکا جە کوٙتاو عەسەبەکانە، یانی پی جوٙرە ئانارەی عەسەبی نمەلوٙ پەی خانەو شانەکاو دەورو پەشتو ئا یاگیٛ کە توشە بیێنە. یام ماساوڵەکاش، پی جوٙرە شەلەل و خاو بیەیوە دروس بوٙنە جە یاگیٛنە کە ژەهرەکە مجیان.

تاومیٛ نیشانیٛ ژەهراوی بیەی بە واردەی پیسی وینمیٛ جە ئانزاننە دماو چنڎە ساتێوە یام چنڎە ڕوێوە، پیٛسە تەپایرەی پیٛڵەو چەما، شەلەل و خاوبیەیەو چڕوچەمی و ناڕەحەت قوتدای واردەی، یانی چیٛگەنە ئاناریٛ عەسەبییٛ مردێنیٛ، مەیاوا یاگیٛ، جەهەرمانە کەوتیٛنیٛ، هەرپاسە ئانزان مەمروٙ جە وەرپیٛکو خنیکیای و تاسیای، چون ئاناریٛ عەسەبییٛ مدرانە جە شوٙشیٛنە.

ئیسە پەرسمیٛ ئی ژەهرە کوشنڎە چەنی پزیشکینەو جوانکاریەنە بەکار مەیو؟

ڕەنگا تاومیٛ بواچمیٛ  ئی ژەهرە کوشنڎە کەلکیٛ پزیشکی و جوانکاریێش بانیٛ، پیٛسە ناستەی چڕچ و لوٙچو تەویٛڵیٛ و گپا و دەورو چەماو چڕوچەمی بە گردینی، یانی دیمەنێوە فرە نەرمە بەخشوٙ بە پوٙسو چڕوچەمی جە ڕاو خاوکەردیەو ماساوڵەکاو خانەو شانەو ئایاگیٛ هەکە بۆتۆکسکەش مڎریوٙ وەنە.

شوٙنەو ئانەیچرە ژەهرو بۆتۆلینیەمی پەی چارەسەرو کرژی و ڕەق بیەی ماساوڵەکاو لاشەی بەکار مەیوٙ، کەسێوە کە ئیٛش و ئازارێوە فرەش بوٙنە ئی ژەهرشە مڎا وەنە ئتر ئانارەی عەسەبی بڕوٙ ئەو ئا یاگیٛ و ماساوڵەکاش خاو مکەروٙوە و ئیشەکەیش نمازوٙ.

هەرپاسە پەی چارەسەرو (چەم تیل Strabismus) بەکار مەیوٙ، چون ماساوڵەکاو چەمی خاو مکەروٙوە پەی ماوێوە ڕاسیٛ باوە ئیتر چەمیٛچ ڕاسیٛ باوە، وەلیٛ ئینە هەمیشەیی نیەن، پەی ماوەو شش مانگا شونەماو ژەهرەکەی لامشوٙ، چون لاشە وەرگیریش پەنە پەیڎا مکەروٙ، مەشوٙ دماو شش مانگەکەی هەمتەر چارەسەر هوٙربگیٛروٙوە.

چی چنڎە ساڵە دماینەنە پەی چارەسەرو(Chronic migraines) سەرئیٛشەو شەقیقەی " الصداعالنصفی" کە لتێوە میاچەمایت و تویٛڵەو سەرەیت مەئیٛشوٙ بەکار مەیونە، هەرپاسە پەی چارەسەرو فرە ئارەق کەردەی، چون ژەهرەکە گلاندە ئارەق مجەکا توشو مدرایشا مکەرو و جەهەرمانەشا وزوٙ، هەرپاسەیچ پەی کەم کەردەیەو هەرمانەو تڕتیمانیٛ وەختێوەنە تڕتیمانەکیٛ فرە هەرمانکەرەو چالاکە بوٙ (Overactive bladder) .

ئیسە بەرکەوتەن پەیما سەربارو ژەهراوی بیەی بۆتۆلینیەمی، بەکار ئاوردەیش فرە ئەمانەن، چون ئا گوڵمە بەکاربروٙ دننالێوی فرە کەمەن و روٙشنکریاوەن جە ژەهرەکەی، یانی ئا قتولیٛ بوٙتیلینیەمی کە دەرمانخانەو خەسەخانە و نەوەشخانەکانە هەنیٛ ئەگەر گردیچ دەی ئەو نەوەشێوە یام ئانزانێوە نمەکوشوٙش چون قومیٛو گولمیٛو کوشنڎە نیەن.

چەنی ئانەیچ مەشوٙ ئی ژەهرەیە بە پاو یاساو پزیشکی بەکار باوەرمیٛ چون بڕێ جاریٛ با بەنونگەو پەیدا بیەی ئیش و ئازریٛ جە چڕوچەمنە، سەرئیٛشە، دڵهورئامایەو، کەم هازی ماساوڵەکا چایاگیٛنە کە دریانش وەنە، سورۆ بیەی، هەرپاسە یاگیٛ چەن دای وەنەکەی پیٛسەو گەستەیش سەرمەیوٙ .

ژەهرو بۆتۆکسی فیٛشتەر ژەهرواین جە ژەهرو مارو کۆبرای بە حەوت ملویٛن جاریٛ. هەرپاسە یوٙن جە ژەهرە بایولۆجیەکا پەی کوشتەی ئانزانی جە جەنگەکانە بەکار بریوٙ.

چی باسەمانە گەرەکم نەبیەن بلونە دلیٛو بەتەمامی باسو بەکتریاکەی و نەوەشیەکاش کە توشو ئانزانی و ئاژەڵی بانە، تەنیا گەرەکم بیٛ بزانو چەنی ئانزان چی ژەهریە تاوانش کەلک بگیٛروٙ.

د.ناجح گوڵپی 14/10/18