لوای، ڕۆیشتن، رفتن
تەتڵەو ویٛچن ئی یەرە چەمەیە، جە هەر یەرە زوانە براکەینە وزمیٛ وەروچەمان. مەگڵیٛمیٛ شونەو ڕیٛخەیشانرە، تا خویٛشی و فاڕیای واتەکیٛمان پەی ڕوٙشنە ببوٙوە.
لوای: چەمەی سادەی نەویەردەن، سەرو بنجەو(لو+ای) دروسیان. لوا: قەدو چەمەین”کەردەی ویەردەن”. وەلێم لو: ڕیٛخەو چەمەین(کەردەی نەویەردەن). (ای= نیشانیٛ چەمەینە زوانی هەورامیە، سەربارو”ەی”).
ڕۆیشتن: چەمەی سادەی ویەردەن “ڕۆیشت+ ن” ، چون سەرو قەدیوە بنەڕەت نریان(ڕۆیشت) هەکە کەردەی ویەردەن،(ڕۆ) ڕیٛخەو چەمەکەین و کەردەی نەویەردەن.
رفتن: چەمەی سادەی ویەردەن”رفت+ ن” بەهەمان تەشکو ڕۆیشتنی دروسکریان، رفت: قەدو چەمەین و کەردەی ویەردەن، هەرپاسە(رو) ڕیٛخەو چەمەین.
زوانی فارسی و کوردینە نیشانیٛ؟ چەمەی(ن) ەن، مەتاوو بواچو گردو زوانە ئیرانیە تازەکان نیشانیٛ چەمەی(ن)ەن، وەلێم هەورامینە(ی)”ای،ەی”، کەزوانی ئاویٛستاینە هەمان نیشانیٛ چەمەیش بیێنە.
ڕیٛخەو چەمەی زوانی فارسی و کوردی و هەورامینە پیٛسەو یوتری بەرمەیوٙنە. بەلابەردەی مۆرفیمو نەویەردەی چەنی یاگەنامیٛ لکیێو کەسی یوەمی تاقی.(مۆرفیمو نەویەردەی+ ڕیٛخە+ یاگەنامیٛ کەسی یوەمی تاکی) سەرو کەردەی نەویەردەی پەی کەسی یوەمی تاکی. ئاوەختە تاق ڕیٛخەو چەمەی یام کەردەیما پەی مەنوٙوە. مۆرفیمو نەویەردەی فارسینە(م چەنی کەسرەی، ی) و هەورامینە(مە، م) وەلێم زوانی کوردینە(دە، ئە) .
مە+ لو+ و= مەلوو
م+ رو+م= میروم
دە+ڕۆ+م= دەڕۆم
ئیسە کەردەی نەویەردەی سادەما هەن، ئەگەر مۆرفیمو نەویەردەی هەکە مەگنوٙنە وەڵێوە لاش ببەرمیٛ، چەنی یاگەنامیٛ لکییٛو کەسی یوەمی تاقی، ئاوەختە ڕیٛخەما پەی بەرگنوٙ (لو، رو، ڕۆ). ئەگەر هەریەری بوانمیٛوە تەماشە کەرمیٛ یەریٛ دەمواچ(فنەتیک)ی جیاوازشان هەن، وەلێم جەهەمان دەمنە فرە نزیکێنیٛ ئەو یوٙترینیوە. هەرکەس شارەزاییش جە زوانە کوٙنەکاو ئیرانی بوٙنە(ئاویٛستایی و فارسی کوٙنە) ئەچی دوە زوانەنە، نویسە”وچە”و(ل، ڵ) نەبیەن، چەرخو میانەینە پەیدا بیێنە، یاگیٛشانە نویسەو(ر) بیەن، ئەگەر سەرنجە دەیمیٛ بڕێوە واتیٛ زوانی فارسی و هەورامی و کوردینە ئی دوە حەرفە”وچە” یاگە فاڕالیٛ مەکەران، (گوٙراڵیٛ: گوڵاڵە، وارەزا: واڵەزار، وەرام: وەڵام، حەلال: حەراڵ، چرک: چڵک). سەرنجە ڕیٛخەو هەریەرە چەمەکەی دەیمیٛ، مەوینمیٛ کە(ر) فاڕیێنە پەی (ل) زوانی هەورامینە، وەلیٛ فارسی و کوردینە (ر) مەنیٛنە، سەربارو ئانەی زوانی هەورامی فرەتەرین نویسەو(ر)ش هەنە کە جیاتی(ل) بەکار ئاومێنە، ئینە ڕەنگا بوٙنەو ئانەیوە بوٙ کەجە واتێوە تەری مەشوٙنە(مەمروو/ مروو) جە چەمەو(مەردەی) هوٙرگیریان، پەوکای جیاتی”مەرو= مەلو، وچیان. زوان هەمیشە تەقەلا مەکەروٙنە کە ئاسانتەرین و گونجیاتەرین تەشک بەکار باوەروٙنە و ویٛش ڕیٛکبورزوٙنە.
وەروئانەی ڕیٛخەو ئی یەرە چەمەیە، بنجەو ئی یەرەچەمەیە، ئی یەرە واتیٛ، یوٙنیٛ، وەلێم هەورامینە هەم دەنگ و هەم نویسەکەش فاڕیان پەی(ل). فارسی و کوردینە،(ر) مەنیٛنە، ڕیٛخەکەشان فرە نزیکەن جە یوترینی(رو/ ڕۆ). یوٙشیەی ڕیشەو بنج و بنەوان و ڕیٛخەو ئی یەرە چەمەیە ئانەما پەنە مەواچوٙنە کە ئی زوانیٛ براینیٛ و یەک بنەچەشان بیەن و هەن، یەک یانەشان بیەن، وەلێم بە وەرلوای زەمانەی گرد زوانێوە فاڕیایش مەیوٙ ملرە، لەهجە مەبوٙنە بەزوان، زوان خاموٙش مەبوٙنە، زوانی چامنەیچ هەن بە نونگەو شونەماو کاریگەری زوانێوە تەریوە، بنەچەو ڕەگ و ڕیٛشەو ویٛش فەراموٙش مەکروٙنە.
نمونێوە سەرو کەردەی داوایی(فعل امر) هەریەرە کەردەکەی: ( بڕۆ، برو، بلوە”بلە). بلوە جبەر، بلە جبەر. برو بیرون. بڕۆ دەروە.
د. ناجح گوڵپی 27/11/19 (مسیارو بەشو زوانی ئینگلیزی، زانستگاو هەڵەبجەی، ساڵەی یوەمە)
پەی ئاگادربیەی جە بابەتی هەورامی سەردای وەڵاوگاو هەورامانی بکەردیٛبەhttps://hewraman.net/
