ڕۆژی جیهانی هاری سەگ ( world rabies day ,WRD )

ڕۆژی جیهانی  هاری سەگ ( world rabies day ,WRD ) :

پیشەکی:

نەخۆشی هاری (Rabies ) نەخۆشیەکی کوشندەی هاوبەشی ئاژەڵ و مرۆڤە،بەهۆی دانانی ڕۆژێک بۆ نەخۆشی هاری سەگ ،هەوڵمان دا سەرەتا بزانین ئەم رۆژە چیەو بۆچی مەبەستێک دانراوە  و کەی و کێ دایناوە  کورتەیەکی لێ باس بکەین،پاشان بچینە سەر باسکردنی نەخۆشیەکە  لە مرۆڤ و ئاژەڵدا.

*******************************************************************************************

بەدەس پێشخەری  یەکێتی جیهانی  کۆنترۆڵکردنی هاری سەگ (global alliance for rabies control  ) GRAC  ، ڕۆژی 28/9 ی هەموو سالێک دیاری کراوە بە ڕۆژی جیهانی هاری سەگ ،تاکو  پێکەوە مرۆڤەکان و ئاژەڵیش لە هەڕەشەی  ئەم نەخۆشیە کوشندە بپارێزین. ئەویش لەرێگای نەهێشتن و بن بڕ کردنی نەخۆشیەکەوە.

سەدو سی ساڵ لەمەوپێش  واتە لە 28/9/1885  زاینی، لویس پاستیوری زانا بۆ یەکەم جار ڤاکسینی هاری سەگی لەسەر منالێکی فەرنسی تەمەن  نۆساڵ تاقی کردەوە،تاکو  مرۆڤەکان و ئاژەڵیش لەم نەخۆشیە کوشندەیە بپارێزێ،بۆ درێژەدان بەم  هەوڵە مرۆڤدۆستانەیە و بەرزراگرتنی  ماندو بونی ئەم زانایە  یەکێتی جیهانی بۆ کۆنترۆڵکردنی هاری سەگ دامەزراوە  و  بەهاوکاری لەگەڵ دامەزراوە جیهانی و ناوچەیەکان  تایبەت بەتەندروستی مرۆڤ  و ئاژەڵ  وەک :FAO,OIE,WHO ) )  (ڕیکخراوی خۆراکی جیهانی،ڕیکخراوی تەندروستی جیهانی،ڕیکخراوی ئاژەڵ ی جیهانی) لەگەڵ هاوکاری حکومەت و دەزگا پەیوەندی دارەکانی ،ڕۆژی جیهانی هاری سەگیان دیاری کرد.

ڕۆژی جیهانی هاری سەگ لەساڵی 2007 وە دەستی پێ کردوە  وەک  کاری هاوبەش  لەنێوان (GRAC  و سەنتەری چارەسەرو کۆنترۆڵی نەخۆشیەکانی ئەمریکا  CDC   بە  سەرپەرشتی  WHO   و  OIE  ،PAHO  دەزگای تەندروستی پان ئەمریکا)

هەڵمەتی ڕۆژی جیهانی هاری سەگ  یان  یەکێتی جیهانی کۆنترۆڵکردنی  نەخۆشی هاری  وەک سیستەمێکی ڕێکخراو  لە سەرئاستی جیهان دروست کراوە  ،تا دەگاتە دام و دەزگاکانی ئاستی ناوچەیی و ولات و  شار و ،،،هتد  خوارەوە دەکرێ بەشدار بن ،بۆ نمونە  تائیستا  زیاتر لە  50 ڕێکخراو  یان سەندیکای تایبەتمەند  بەشدار بوون،پزیشکانی مرۆڤ و  ئاژەڵ،...هەر کەسێک بێت دەتوانێ لەو یەکێیە بەشداری بکات، جونکە  نەخۆشی هاری سەگ  نەخۆشیەکی سنور بەزێنە،توشی مرۆڤ ،ئاژەڵی کێوی و ماڵیش دەبی.

لەم ڕۆژەدا  بانگەواز  دەکرێ  بۆ گشت لایەنە پەیوەندیدارەکان  بەتایبەت  دەسەڵات  و دەزگا پەیوەندی دارەکان کە رێنمایی تایبەت بە  هاری سەگ بلاو بکرێتەوە  لەچۆنیەتی خۆ پاراستن و کۆنترۆڵکردنی ،  وەک:

1-      کوتان (ڤاکسین) ی گشت جۆرەسەگەکان، بەتایبەت ئەوانەی لەماڵەوە بەخێوەدەکرێن وەک سەگی جوانی و سەگی پاسەوانی، بەم واتایە  کوتان و بەرگری کردن بە ڤاکسین دەتوانین کۆنترۆڵی نەخۆشیەکە بکەین و روو نەدات.

2-       هەوڵ بدەین کە ئاژەڵی ماڵی تێکەڵ بە  ئاژەڵی کێوی ئەو گیانەوەرانە نەبێ کە هەڵگری ڤایرۆسی نەخۆشیەکەن  وەک (ڕێوی،شەمشەمە کوێرە،راکون raccoon. و skunk  بۆنکە. هتد )،لێرەدا پزیشکی ڤێترنەری  ڕۆڵی سەرەکی دەگێڕێت لە کۆنترۆڵکردنی نەخۆشیەکە  .

3-      بلاوکردنەوەی ڕۆشنبیری  لەناوکۆمەڵگادا لەرێگای کۆڕو سیمینار و میدیاکان و جۆرەها راگەیاندنەوە ،ناردنی نامەی  مۆبایل،لەبەرکردنی کراسی تیشێرت بەلۆگۆی  GRAC ،بەم شێوەیە  مەترسیەکانی نەخۆشی هاری سەگ بەرچاو دەکەوێ و کۆمەڵگەش  هەنگاوی پیوست دەنێ بۆ خۆ پاراستن  بەهاوکاری لەگەڵ حکومەت و دەزگا پەیوەندی دارەکان.

بەم بۆنەوە  لە  10،11/12/2015 کۆنفرانسێکی جیهانی  دەبەسترێ لە  جنیڤی پایتەختی سویسرا لەلایەن  ڕیکخراوەکانی (WHO, OIE,FAO  ) بەهاوکاری GRAC بۆ مەبەستی بەرنامە ڕیژی کۆنترۆڵ کردنی نەخۆشی هاری لەمرۆڤ و ئاژەڵدا.

 نەخۆشی هاری سەگ لە مرۆڤدا  rabies disease:

نەخۆشیەکی هاوبەشی پشتگوێ خراوی ئاژەڵ و مرۆڤە(ZOONOTIC DISEASE    NEGELECTED) بەواتایەکی تر لەئاژەلەوە دەگوازرێتەوە بۆ مرۆڤ، ئەم نەخۆشیە پشتگوێ خراوە و ئەوەندە گرنگی پێ نەدراوە لەلایەن تەندروستی مرۆڤەوە.

 هۆکاری ئەم نەخۆشیە   ڤایرۆسی هاری سەگە   rabies virus  ،  رەگەزی   lyssavirus و لەخێزانی ڤایرۆسی ڕابدۆیە (Rhabdoviridae  ) بەنەخۆشیەکی  بومی دائەنرێ  لە سەرانسەری جیهان،واتە لە زۆربەی ولاتانی جیهان  ڕووئەدات، بەهۆی کوتان (ڤاکسین) وە دەتوانین لە ٪100  کۆنترۆڵی بکەین.

دەرکەوتوە کە ٪99 ی مرۆڤ  بەهۆی گەستن و  قەپ لێگرتنی سەگەوە توش دەبێت،بەتایبەت منالان لە خوار تەمەنی پانزە ساڵیەوە، زۆرترین حاڵەت لە گوندەکان و شوێنە  دورە دەستەکانە،یان  لەدەوروبەری شارەکان کە  سەگی بەڕەڵای تیدایە،ساڵانە نزیکەی 60 هەزار مرۆڤ دەمرن بەهۆی ئەم نەخۆشیەوە،ئەو کەسانەی کە زۆرتر بۆیان هەیە توشی هاری ببن  بریتین لە (پزیشکانی ڤێترنەری، ئەو کەسانەی کە لەگەڵ ئاژەڵی کێویدا هەڵسو کەوت دەکەن،گەشتیاران )

نیشانەکانی  هاری  symptoms :

 ڤایرۆسەکە  لەڕێگای لیکی دەمی سەگە نەخۆشەکەوە  دێتە دەرەوە، لەکاتی گاز لێگرتن  و بریندار بونی پێستی مرۆڤ ڤایرۆسەکە دەچێتە ناوەوە،(ڤایرۆسەکە  ناتوانێ بە پێستی ساغ  دا تێپەرێت)، لەدوای گاز لێ گرتن ڤایرۆسەکە  لەڕێگای  دەمارەوە  (nerve  ) دەچێت بۆ مێشک،بەگەیشتنی بەمیشک نیشانەکانی هاری  دەرئەکەوێت لەمرۆڤدا ،ماوەی دەرکەوتنی نەخۆشیەکە(incubation period  ) لەدوای گەستنەوە  جیاوازە  لە 10 ڕۆژەوە هەیە هەتا جەندین ساڵ،بەلام  تێکرا  لە 3 تا 12 هەفتە دەخایەنێ.  نیشانەکان  بەدو شێوازە :

 یەکەم: شێوازی توڕەو عەسەبی (شێتی)  furious  یان  encephalitic  ئەم شێوازە  بە زۆری لە مرۆڤدا  دەرئەکەوێ  زیاتر لە  ٪80  حاڵەتەکانە، نیشانەکانی لەسەر مرۆڤ  ئەمانەیە:

·         مرۆڤەکە  هەستەوەر دەبێت و زۆر دەترسێت لە هەمو شتەکانی دەوروبەر بەتایبەت روناکی و دەنگەدەنگ و ئاو  هەوا.

·         لیکی زۆر دەبێت(هاتنە خوارەوەی لیک لەدەم )

·         بەرزبونەوەی پلەی گەرمی لەش ( تا،یاو) ، و سەرئێشە و حەزی خواردنی نامێنی

·         ماسولکەکانی دەلەرزن و تەزویان پیدا دێت دواتر ڕەق دەبن

·         هەروەها  مرۆڤی توش بوو پەلامار ی کەسانی تر دەدات، بۆیە پێوستە لە شوێنێکی تایبەتدا  کەرەنتین بکری.

دوەم : شێوازی شەلەل paralytic    لەم شێوازەدا بەهۆی هەوکردنی مێشکەوە  هەموو ماسوڵکەکان ی لەش خاو دەبنەوە و لەجوڵە دەکەون، بەتایبەت لوسەماسولکەکانی بۆری هەواو  دڵ ،کە توانای قوت دان و هەناسەدانی نامێنێ دواتر مردن، زۆربەی نەخۆشەکان لەماوەی 7 ڕۆژدا دوای دەرکەوتنی نیشانەکانی نەخۆشیەکە دەمرن. بەلام هەندێ سەرجاوە دەڵی نیشانەکانی شێتی و عەسەبی ماوەی یەک تا حەوت ڕۆژ دەمێنێتەوە  ئینجا  دوو تا جوار ڕۆژ پاش نیشانەکانی شێتی، نیشانەی شەلەل دەرئەکەوێ و مرۆڤەکە دەمرێ، ڤایرۆسی هاری لەدەرەوە  خانە خوێ ناتوانێ بژی،هەروەها بۆماوەی 24 کاتژمێر لەناو کەلاکی ئاژەلێ مڕدارۆ بودا دەمێنێتەوە.

خۆپاراستن  کۆنترۆڵکردنی نەخۆشیەکە:

 مرۆڤە دەتوانی ڤاکسینی تایبەت بەهاری سەگ بەکار بهێنێ پیش ئەوەی نەخۆشیەکە بگرێ،بەتایبەت پزیشکانی ڤێترنەری پیوستە ئەو ڤاکسینە بەکار بهێنن چونکە زۆرترین بەرکەوتیان دەبێ لەگەڵ سەگی نەخۆش و  ئاژەڵی نەخۆش ، هەروەها  دەتوانین لەدوای گاز لێگرتنەوە  ئەو ڤاکسینەش بەکار بهێنی بۆ حالەتی تاک و تەرا  کە ڕو ئەدات،لەڕێگای  ماسولکە  یان ناوپێست intradermal  ،هەرچەند  تێچوی ئەم ڤاکسینە کەمێک گران دەکەوێ،بۆی هەیە  نەخۆش ڕزگار بکات.

 دورکەوتنەوە لە سەگی بەرەڵا و گوماناوی  یان هەر ئاژەلێکی تر کە گومانی نیشانەکانی هاری لێ بکرێت.

لەگەڵ ڤاکسین کردنی سەگی ماڵی  و پشیلە کە سەرچاوەی سەرەکی و مەترسی نەخۆشیەکەیە بۆ مرۆڤ، ئەمانە  و زۆر گرنگە کە  بەرنامەڕیژی تایبەت بۆ کۆنترۆڵی نەخۆشیەکە  لەلایەن دەزگاو  فەرمانەگە دروستی و ڤێترنەریەکانەوە دابنرێ  بەهاوکاری یەکتر.

لە بەنگلادیش بەپێ پلانێک کە پێک هاتوە لە کوتانی بەکۆمەڵی سەگەکان لە ساڵی 2010 و 2011 دەستی پێکردوە رێژەی توش بون بە هاری  لەمرۆڤدا ٪99 کەمی کردوە ،پلانەکەشیان تا 2020 بەردوام دەبێت،لە زۆرێک لە ولاتانی جیهان  ،بە پێ بەرنامەی تایبەت لە هەوڵ و کۆشش دان بۆ بن بڕ کردنی نەخۆشیەکە.

بۆیە  دەکرێ  و زۆریش ئاسانە لە هەموو ولاتیکدا بەرنامەیکی تایبەتی بۆ دابڕیژرێ و کۆنترۆڵی نەخۆشیەکە بکرێ لەڕێگای کوتانی هەموو سەگەکان .

ئەو ئاژەلانەی  کە  مڕادار دەبنەوە یان دەمرن پیوست دەکات بەشیوازێکی تەندروستیانە مامەلەیەنا لەگەڵ بکرێ ، لە شوێنی تایبەت وچاڵی قوڵدا بسوتێنرێن و  دابپۆشرێن.

ئەگەر مرۆڤێگ  سەگ گەستی چی بکەین؟:

سەرەتا  دەبێت زانیاری وردو تەواو لەسەر سەگەکە  وەدەس بخەین،ئەگەر نەخۆش بوو  دەبێ بخرێتە ژێڕ جاودێڕیەوە ،هەتا کاتی گیان لەدەس دانی،دواتر ئەزموونی (  immunofluorescence ) ئەنجام ئەدەین کە تایبەتە بۆ نەخۆشی هاری بەوەرگرتنی نمونە لە خانەکانی مێشکی ئاژەڵەکە، هاوکات  خێر او یەکسەر کەسی توش بوو دەگەێنرێتە نزیکترین  بنکەی تەندروستی، دکتۆر ی نەخۆشخانە  دوای وەرگرتنی چۆنیەتی رودانی گەستن و تەماشا کردنی  برینی شوێن گازی سەگەکە ، بە ئاو و سابون باش دەشۆرێت و هەر شتێکی نامۆ لەسر برینەکە بێت پاک دەکرێتەوە ،نابێت برینەکە  بدورێتەوە .

دەکرێت کە ڤاکسینی هاری بدرێ لەکەسی گومان لێکراو ،لەماوەی یەک مانگدا 5 دۆز ڤاکسینی هاری لێ ئەدری و بۆی هەیە  رزگاری ببێ ،

هەروەها بەزۆری نەخۆشەکان چارەسەر دەکرێت بە سیرەمی(human rabies immunoglobulin  ) یەکسەر  دوای گاز لێگرتن،

  لەهەندێ ولات بۆ دڵنیا بون لە بونی ڤایرۆسی هاری  نمونە  لە لیکی مرۆڤەکە وەردەگرن بۆ هەمان ئەزمونی سەروە کەباسمان کرد. ئەم ئەزمونە زۆر هەستیارە هەندێ جار ئەنجام  نادات.

 کەسی توش بوو لەشوێنی تایبەت  بەتەنها  کەرەنتین دەکرێ ، بۆ ماوەی 14 ڕۆژ لەژێر چاودێری دا دەبێ، ولانی کەم ئەم ماوەیە دەبێ چارەسەر وەربگرێ.

چارەسەری تایبەت وەک دەرمان نیە بەم نەخۆشیە،تەنها ئەو ڕێکارانەی سەروە کەباسمان کرد کاریگەریان دەبێت بۆ ڕزگارکردنی مرۆڤەکە.

چەند زانیاریەکی پێوست ( هەتا شوێنی گەستنی سەگەگە دور بێت لە مێشکەوە درەنگتر نیشانەی نەخۆشیەکە دەر ئەکەوێت، چونکە  ڤایرۆسەکە لە رێگای عەصەبەکەوە دەڕوات بۆ مێشک،بەلام ئەگەر شوێنی گەستن نزیک بێت زوو دەگات، بۆنمونە  ئەگەر شووێنی گەستن لە قاچ دا بێ زۆر درەنگ دەگات بەلام ئەگەر لە  شان یان مل یان دەست  دا بێت ڤایرۆسەکە زووتر دەگاتە خانەکانی مێشک و نیشانەی نەخۆشیەکە زوتر دەر ئەکەوێ)

بڵاو بونەوەی نەخۆشیکە Epidemiology  :

ساڵانە  دەیان هەزار کەس بەهۆی هاری سەگەوە  لەسەرانسەری جیهان دەمرن ، ئەمریکای لاتین و کاریبی بەهۆی دانانی بەرنامەیەکی گونجاو لەئیستادا کەمترین حالەتی هاری سەگ روو ئەدات لەمرۆڤدا،بەجەشنێک لە ساڵی 1999  نزیکەی 250 مرۆڤ توش بوون  بەلام لە 2010  بوە بە  10 دەکەس،وە دەیانەوێ لە 2015 نەمێنی.

کەرتی ئاسیا زۆرترین تۆماری ڕێژەی مردنی  هەیە بەتایبەت لەهیندستان،دواتر کەرتی ئەفریکا دێت . بەلام زانیاری تەواو وتۆمارکراو نیە  لەسەر ڕۆژهەلاتی ناوەراست  و ئاسیای ناوەراست لەروی بلاو بونەوەی ئەم نەخۆشیە،

لەهەرێمی کوردستان  بە بیرەوری من جەند حاڵەتیک ڕویان داوە  بەلام بەزوترین کات کۆنترۆڵ کراوە،بۆ نمونە لە 29/8/ 2012 لە گەرەکی باداوەی هەولێر دومناڵ بە هۆی هاری وە مردوون.

چەندین ساڵ دەبێت لە ولایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا  نەخۆشی هاری تۆمار نەکراوە  ئەویش بەهۆی کوتان و ڤاکسین کردنی سەگەکان  بەشیوەیەکی بەرنامە کراو. هەروەها لە بەریتانیا  نەخۆشیەکە  بن بڕ بوە بەلام لە  سکۆتلەندا  هەیە .

 هاری سەگ  rabies  :

وەک لەسەرەتاوە باسم کردوە  پێوست بەدوبارە کردنەوە ناکات جونکە هەمان پێناسەیە،ئەم نەخۆشیە توشی سەگ  و پشیلە،هەروەها زۆر بەی ئاژەلە  ماڵی  و کیویەکان  دەبێ بەهۆی گەستنیان لەلایەن سەگ ،گورگ ،ڕیوی،چالەکە،بۆنکە،دەڵەک،

دەپرسین ئایا سەگ لە چیەوە  و چۆن توشی ئەم نەخۆشیە دەبێ، لێکوڵێنەووەکان دەریان خستوە  کە  جۆرێک لە شەمشەمە کوێرە ،ڕێوی، سکونک،و راکون (skunk,raccoon ) (دەڵەک و چالەکە  و بۆنکە.. ئەم گیانەوارانە شیردەرن و لەکوردستان هەیە  ئەکرێ جۆرێک بن لە سکونک و راکون) کە  هەڵگری ئەم ڤایرۆسەن،بەهۆی خوێن مژین ی شەمشەمە کوێرەوە لەسەر سەگ،یان بریندار بونی شوێنێکی لەکاتی شەڕ لەگەڵ ڕیوی و گیانەوەرەکانی تر  ،، هتد  توش دەبێت.

لەئەمریکا  راپۆرتەکان وایان دەرخستوە کە پشیلە لەدوای سەگ زۆرترین گیانەوە رە کە توشی هاری بوە،بۆیە  دەبێت وریای پشیلەکانمان بین و  ڤاکسینیان بکەین،هەرجەند لەجەند ساڵێ رابردودا ئەمریکا  لەم نەخۆشیە پاکژ بۆتەوە.

Symptoms in dog  نیشانەکانی  هاری:

  لە سەرەتادا سەگی توش بوو  لیکێکی زۆر بەدەمی دێتە خوارەوە،هەست بە نائارامی جولە جوڵ دەکات، زۆر دەوەرێت(حەپەحەپ دەکات) و پەلامار دەدات  و هێرش دەکاتە سەر هەموو گیانەوەر وکەسێک تەنانەت هیرش دەبات بۆ شتی نازیندو و کەلو پەلیش، پلەی گەرمی لەشی بەرز دەبێتەوە،مەیلی خواردنی نامێنێت،لاوازو بێ هێز دەبێت.

دواتر بە پێشکەوتنی نەخۆشیەکە  سەگی توش بوو زۆر هەستیار دەبێت  بۆ ( روناکی،ئاو،دەنگ و ژاوەژاو،دەست لێدان) شتی نامۆ دەخوات، خۆی دەشارێتەوە لە شوێنی تاریکیدا، ئینجا  لەجولە  کەوتنی ماسولکەکانی قوڕگ و کاکیلە و توانای قوتدانی نامێنی و هاوکات  کەفێکی زۆر لەدەمی دێتەدەروە، پاشان جوڵەی تێک دەجێ و خۆی ناگرێ بەپیوە،هەندێ جار دوای خۆی رائەکێشێ بەهۆی  شەلەلی حەوزو قاچەکانی دواوە، دواتر گیان لەدەس ئەدات.

ڤایرۆسی هاری ماوەی کڕ کەوتنی ( incubation period  ) لە لەشی سەگدا  جیاوازە  بەپێ لێکۆڵینەوەکانی زانایانی ئەم بوارە،لە(  2-8 ) هەفتە  دەخایەنێ  تا نیشانەی نەخۆشیەکە دەر ئەکەوی، لەگەڵ ئەوەشدا دە ڕۆژ پێش دەرکەوتنی نیشانەکان ڤایرۆسی هاری لەناو لیکی سەگەکەدا هەیە.

سەگی مالەوە  کە  ڤاکسین نەکرابێ  و بچێتە دەروە ،چانسی زۆرتر توش بونی بەم نەخۆشیە هەیە،کاتێ کە  بەشەڕ دێت لەگەڵ پشیلە یان سەگی ماڵانی تر یان سەگی بەرەلا،ڕیوی گیانەوەری تری کیوی.

ناسینەوەی هاری لەسەگدا diagnosis :

هیچ ڕێگایەک لە تاقیگە د نیە  بۆ ناسینەوەی نەخۆشیەکە ،تەنها دوای تۆپینی سەگەگە نەبێ کە لەخانەکانی مێشک نمونە وەر دەگرین و  بە  ئەزمون antibody     direct fluorescentنەخۆشیەکە دەناسینەوە. بەلام دەکرێ بەهۆی نیشانەکان ومێژووی سەرهەڵدانی نەخۆشیەکەوە  بناسرێتەوە.

سەگی توش بوو چارەسەری نیە، دەکرێ بەشیوەیکی مرۆڤانە  لەناو ببرێ،یان خۆی دەتۆپێ

ڕێگرتن  لە نەخۆشی هاری prevention :

تەنها ڕێگە چارە  بۆ کۆنترۆڵ کردنی هاری  کوتانی بە بەرنامەی سەگ و پشیلەیە  ،توتکە سەگ لە تەمەنی 3 مانگیدا ڤاکسین دەکرێ، دەبێ سەردانی پزیشکی ڤێترنەری بکرێ تا لەسەلامەتی سەگە و پشیلەکانمان دڵنیا بین و بەرنامەی ڤاکسین کردنیان بۆ دابنری،جونکە  بەو کوتانە  خۆمان و سەگەکانیشمان دەپاریزین لە نەخۆشیەکە، ئەگەر سەگێک گازی گرت لە مرۆڤێک پیوست دەکات ئەو سەگە  بخرێتە ژێر جاودێریەوە لە شوێنێکی داخراودا  تا ماوەی دەڕۆژ چاوەرێ بکەین و بزانین ئایا نیشانەی نەخۆشی هاری لێ دەرئەکەوێ یان نا،دواتر بڕیاری ئەدری.

تێکەڵ نەبونی سەگ لەگەڵ ئاژەڵێ کێوی، پەت کردنی لەکاتی چونەدەروەداو  و لەژێر جاودێری دا بی زۆر گرنگە بۆ کەمکردنەوەی توش بون بە  نەخۆشی هاری،  هەروەها لەکاتی بونی نەخۆشی هاری پیوست دەکات سەگەکانمان  ببەستینەوە نەچنە دەروە

کوتان  vaccination  :

ڤاکسینی هاری سەگ بەجەند شیوازێک ئامادە کراوە لە  سەرانسەری جیهان، بۆ بەکار هێنان،بەتەنها،یان بە هاوبەشی لەگەڵ جەند ڤاکسینێکی تر پێکەوەن  وەک  ڤاکسینی( rabies+canine distemper+ canine hepataitis virus+canine parvo virus  )، سەرەتا  لەتەمنی 3 مانگ دەکوترێ دواتر سالانە دۆزی چالاک کەرەوەی لێ ئەدرێ.

 ڤاکسینەکان بەم شێوە  پۆلێن کراون :

1.      Core vaccines    کۆر ڤاکسین  ئەم ڤاکسینانە  نازیندو یان لاوزکراون، بۆ ئەو نەخۆشیانە بەکار دێن کە زۆرترین نەخۆشی یان توش بون دەخەنەوە لەناو سەگ  یان ئاژەڵدا،بۆیە ڤاکسین هاری و (penta dog  ) لەم جۆرەیە،کە پزیشکی ڤێترنەری بریاری بەکار هێنانیان دەدات، جەندین سالە  لە هەرێمی کوردستان بەکار دەهێنرێت.

2.       Non core vaccines ئەم جۆرە ڤاکسینانەش لاواز کراوان بەکار هێنانیان بەندە بە رێژەی توش بونی سەگ  بەو نەخۆشیانە وەک نەخۆشی لیپتۆ سپایرا، بۆردێتیلا برۆنکۆسیپتیکا،،،چەند نەخۆشیەکی تر کە بەشیوەی تاکو تەراو کەم رو ئەدەن.

3.      بەپێ  یاسای هەندێ وڵات  ساڵانە  ڤاکسین کردنی سەگەکان ئەنجام ئەدرێ،لەهەندێ وڵاتیش سێ ساڵ جارێک دەیکەن.

4.      ڤاکسین کردنی سەگی جوانی (puppy  )  : ئەگەر لە دایکێکی تەندروست پەیدا ببێ  دەکرێ لەتەمەنی (2 ) مانگی بکوترێ، دوای یەک مانگ جاریکی تر بۆی دوبارە دەکرێتەوە، ئینجا لەتەمەنی چوار مانگی  کۆتا ڤاکسین دەکری و دواتر ساڵانە.

                                       د.ناجح گوڵپی/پزیشکی ڤێترنەری راوێژ کاری

                                            هەڵەبجە  28/9/2015